İŞ GÜVENLİĞİ Kömürün Yeryüzüne Çıkartılmasında Karşılaşılan Tehl ike; Grizu Bu yazıda, sanayide büyük öneme sahip olan kömürün çıkartılması sırasında, kömür işletmelerinde çalışan kişilerin çalıştık/arı maden ocaklarında karşılaştıkları grizu tehlikeleri ve kullanılan ekipmanlara değinilmiştir. _____ _ ______ Sezer ASLAN Yangın Eğitim Uzmanı 1 y ANGIN ve GÜVENLiK SAYI 128 74 Grizu, maden kömürü ocaklarında görülen, büyük kısmı Metan (CH4) gazından ibaret olan, hava ile karıştığı zaman sıcak alev karşısında patlayan bir gaz karışımı olarak tanımlanmaktadır. Grizunun esas kısmını teşkil eden metan gazı, maden kömürlerinin meydana gelişi sırasında ortaya çıkmaktadır. Maden kömürü, bir kısmı sularla getirilen büyük kısmı ise 40 cm'yi geçmeyen sığ göl ve bataklıklarda yetişen bitkisel maddelerin, asırlar süren jeolojik devirler boyunca devam eden kömürleşmesiyle karbonizasyon sonucu teşekkül etmiştir. Değişime uğrayan bitkilerin ana maddeleri olan selüloz (C6 Hl O 05) ve lignin (C40 H42 Ol l ) mikroorganik canlılar tarafından parçalanırlar. Ortaya su ile karbonik asit, karbondioksit, karbonmonoksit hidrojen ve metan gazları çıkar. Bu kimyevı değişim neticesinde sırasıyla turba, linyit, taş kömürü, antrasit, grafitoit gibi kömürleşmenin basamak ürünleri oluşur. Jeo l ojik devirler boyunca kömür tabakaları, kil, kum, marn, konglomera gibi çeşit l i tabakalar altında kalırken, kömürleşme esnôsındo meydana gelen gazlar do statik ve dinamik kuwetlerin tesiriyle, bu tabakalar arasında yer değiştirir ve gözeneklerde yerleşir. İşte kömür ocakları işletilirken, basınç altında bulunan bu gazlar ortaya çıkar ve kömürü alınmış olan boşluklarda toplanır. Bu arada havalandırma maksadıyla ocağın içine devamlı hava gönderilmektedir. Böylece gri zu denen patlayıcı gaz karışımı meydana gelmiş olur. Grizunun % 75-95'1 metan, % 0-3'0 karbondioksit, % l 'den azı oksijen, % l ,5'i azottur. Bazen hidrojen, kükürtlü hidrojen, amonyak ve eton gazları da bulunur. Grizunun esas kısmı olan metanın l hacmi, CH4 + 202 ® CO + 2H O reaksiyonu gereğince 2 hacim 2 2 oksijenle yanmaktadır. Havanın ise % 21 'i oksijen olduğundan, ı hacim metan yaklaşık ı O hacim havayla yanmakta, yôni hava içindeki metan hacmi % 9,5 iken, yonma tam o l maktadır. Normal sıcaklıkta %6-% 1 6 nisbetindeki grizular tutuşobilmektedir. 500 °C'nin üstündeki sıcaklıklarda metan gazı, havanın oksijeni ile oksitlenir ve bu reaksiyonla sıcaklık artar. Böylece bir müddet sonra grizu potlar. Bu bekleme müddeti l 000 °C'de sıfıra iner. Fakat metan gazının oksitlenmesi ile ortaya çıkan ısının tamamı, cidarlar vôsıtosı ylo dışarı atılobiliyorso patlama olmaz. Bu prensibe dayanılarak môden kömürü ocaklarında kullanılmak üzere emniyet lômbolorı geliştirilmiştir. Maden ocaklarının galerilerinde bulunabilen ve belirli konsantrasyonlara eriştiğinde patlayıcı hale gelebilen, zehirli bir gaz grizu, başka bir deyişle metan-hava karışımı olarak do odlondırılobilinir. % 5 - % ı 5 arası metan ile havanın birleşmesinden oluşan
RkJQdWJsaXNoZXIy MTcyMTY=