1YANGIN - MAKALE Bina Tahliye Süresinin Bilgisayar Modeli ile Hesaplanması Binaların tahliye süresi analizlerinde gelişmiş bilgisayar yazılımlarının kullanımı gittikçe yaygınlık kazanmaktadır. Bina güvenlik yönetmelik/eri ve yönergeleri bina tahliye güvenliğini, bir takım basit ampirik formüllere dayandırmaktadır. Pratik olmakla birlikte yönetmelik ve yönergelerde yer alan bu bağıntılar çok sayıda değişken içeren bu tür problemin çözümlenmesinde etkili olmayabilmektedir/er. Günümüzde geçerli yangın güvenlik yönetmelikleri ve yönergeleri bu hususları yeterince değerlendirememekte, sadece bina geometrisini içeren bir kısım kriterleri; asgari kapı, koridor, merdivenkovası genişlikleri vb. belirlemeye yönelik tedbirler getirmektedir. Makale, binalarda tahliye analizleri gerçekleştirilmesi için nasıl bir yöntem izlenmesi hususunu, bu konuda uzmanlaşmış akademik bir yazılım olan buildingEXODY.S kullanarak yüksek bir yapı üzerinde ana/iz yaparak sunmaktadır. ______ _____ Neşe ÇAKICI ALP Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü Mimarlık Bölümü 1YANGIN ve GÜVENLİK SAYI 141 82 1. Giriş Son yıllarda çok sayıda insanın barındığı yüksek yapılarda yangın, terörist saldırı ve patlama gibi vakalarla karşılaşılmakta ve bu vakalarda artış gözlemlenmektedir[l ]. Bu gibi durumlarda binalarda tahliye süresinin yapı taşıyıcı elemanlarının dayanım süresinden kısa olması can güvenliği açısından gereklidir. l l Eylül World Trade Center vakasında kaçış süresinin bina dayanım süresinden kısa olduğu ve bu nedenle çok sayıda can kaybı olduğu bilinmektedir[2]. Boşaltım süresini minimuma indirmeyi amaç layan çoğu yangın yönetmeliği boşaltım süresini, kaçış rotası ve insan hareketlerine dayalı bir takım basit ampirik formüller dahilinde çözümlemektedirler. Oysaki boşaltım süresinin belirlenmesinde, insan fizyolojisi (yaş, kilo, boy, cinsiyet vb.) ve psikolojisi de oldukça önemli rol oynamaktadır. Mevcut ampirik bağıntılar insan psikolojisi ve fizyonomisine ait özellikleri değerlendiremediğinden, acil tahliye süresinin değerlendirilmesinde güvenilir ve doğru sonuçlar alınamamaktadır. Bina tahliye güvenliğinin analizine yönelik bilgisayar tabanlı simülasyon modelleri mevcuttur[3]. Ancak bu yazılımların efektif kullanımında ve doğru sonuçların elde edilmesinde, çok sayıda parametrenin program kullanıcısı tarafından binaya özel olarak belirlenmesi ve yazılıma girdi olarak tanımlanması gerekli olmaktadır. Bu durumda bu yazılımların ancak uzman kişilerce ayrıntılı bir ön çalışma yürüttükten sonra kullanılması ve değerlendirilmesi uygun olacaktır. Bilgisayar modellerinin en gelişmiş olanları, boşaltım süresinin analizinde vazgeçilmez olan; yapının mimari plan formu nun tüm özelliklerini, yangının çevresel koşullarını ve kullanıcının psiko-fiziksel yapısını bir arada değerlendirebilecek niteliktedir. Çok katlı yapı yoğunluğu açısından da dünyada 4. sırada yer alan istanbul'da Mesai saatlerinde, bu tür binalarda yaklaşık l O bin kişinin çalıştığı rapor edilmektedir[4]. Bu yapıların ayrıntılı boşaltım analizinin yapılmasının gereği, 20 Kasım 2003 tarihinde gerçekleşen Levent HSBC Genel Müdürlük binasına düzenlenen bombalı saldırıda 1 1 kişinin hayatını kaybetmesi ile daha iyi anlaşılmıştır[5]. Çalışmanın amacı, biryüksekyapıda meydana gelebilecek bir yangında oluşacak can kaybını ve sebeplerini bir örnek dahilinde ortaya koymaktır. Bu çalışma ile can güvenliğinin boşaltım süreci dahilinde irdelenmesi, binada risk içeren yapısal noktaların belirlenmesi ve riske maruz personelin tespiti hedeflenmektedir. 2. Alansal Analiz Bulguları Çalışmada istanbul'da bulunan 34 katlı bir büro yapısı incelenmektedir. Binada aktif yangın önlemleri dahilinde alev ve duman dedektörleri, kaçış yolu aydınlatması ve anons tipi alarm sistemi bulunmaktadır. Yapıda iki yangın kaçış merdiveni ve bir ana merdiven yer almaktadır. Yapı açık büro alanlarından ve hafif bölücülerle ayrılmış kapalı ofislerden teşkil edilmiştir. Binada 1 226 ki şi çalışmaktadır. Bina yazılıma tanıtılırken, çizim hatası içermeyecek biçimde geometrik modele dönüştürülmüştür. Mekanın işlevine ve iç tefrişine göre fonksiyon değiştiren 0,5 x 0,5 m modüller, geo metrik model üzerine yerleştirilmiştir. Bir modülü birim zamanda (l /l 2s) kullanıcı tek başına işgal edebilmektedir. Modül bağlantıları hareketyönlerinin olanaklarını göstermektedir. Kullanıcıların bina içindeki konumları ve kaçış esnasında engel teşkil eden mobilya tefrişleri yine aynı model üzerinde işlenmiş modül bağlantıları tefrişleri içerecek biçimde düzenlenmiştir. 1 226 kişinin tümüne ait verilerin ayrı ayrı top l an ması güvenlik ve çalışma verimini düşüreceği endişesi ile bina yönetimi tarafından uygun görülmemiştir. Bina yönetiminin izniy l e sadece iki ayrı katta çalışan kullanıcılara ait fiziksel parametreler; cinsiyet, yaş, boy, kilo ile kaçış davranışında etkili oldukları bilinen psikolojik parametreler; sabır süresi (patience), kararlılık
RkJQdWJsaXNoZXIy MTcyMTY=