Yangın ve Güvenlik Dergisi 159. Sayı (Mayıs-Haziran 2013)

YANGIN ve GÜVENL ø K SAYI 159 72 YANGIN - MAKALE Yan × c × Toz Tan × m × Peki o zaman yan × c × toz nedir? Geçmi ü te, yang × n önleme profesyonelleri ve ABD yan × c × tozun 420 mikron ya da daha ufak boyutta partikül oldu ù u 40 derece standart elekten geçebildi ù i konusunda ortak bir fikre varm × ü lard × . Elekten geçe- meyecek kadar büyük olan CPS fiberleri ya da y × ù × ü × mlar × içeren katastrofik olaylar sonucunda bu görü ü de ù i ü mi ü tir. E ù er toz, boyutu ve ü eklinden ba ù × ms × z olarak di ù er oksidize edici araçlar içinde ask × da kal × p ate ü lenebiliyorsa, o zaman yan × c × yoz olarak tan × mlan × r. Alevlenme tehlikelerini de ù erlendirirken, tozun parti- kül boyutu en büyük faktör olmamal × d × r. Bir ani yang × n ya da toz patlamas × n × n ba ü layabilmesi için önce süspansiyonun minimumbir patlay × c × konsantrasyona (alt patlay × c × limit) ula ü mas × ve bir ate ü leme kayna ù × bulunmas × gerekir. Laboratuvar testleri aksini ispatlay × ncaya kadar tüm tozlar yan × c × kabul edilmelidir. Payda ü lar × n büyük k × sm × , özellikle arac × m × - za benzin koyarken koklad × ù × m × z benzin buharlar × gibi tehlikelerin an × nda fark edilmedi ù i durumlarda, tozun nas × l yan × c × olabilece ù ini kavrayamamaktad × rlar. Patlama ü iddeti (bas × nç dalgas × ve alev cephesi) de bir o kadar yo ù un olmaktad × r; aradaki tek fark daha yüksek ate ü leme du- yarl × l × ù × d × r (yani ate ü lenmesi daha zordur). Üretim s × ras × nda yüzey alan × artt × kça, tutu ü ma duyarl × l × ù × dü ü er ve patlama ü iddeti artar. Bu artan yüzey alan × kavra- m × , yan × c × toz ile ba ù lant × l × olan tehlikeye yönelik sa ù l × kl × bir yakla ü × m geli ü tirmede kilit rol oynar. CPS’ler toz üreten üretim süreci s × ras × nda hammaddeden dönü ü tükçe, yüzey alan × artar. Ormandan toplanm × ü odunlar kul- lan × rken ate ü yakmaya çal × ü × ld × ù × zaman, tek ba ü × na odun yanmayacakt × r. Yüzey alan × n × art × rmak için odunu ç × ra ve kav haline getirecek ü ekilde kesmek gerekli olacakt × r. Daha ufak parçalar ile kamp ate ü i çok daha kolay ba ü layacakt × r. Yan × c × Toz Tehlikelerinin Tespit Edilmesi Payda ü lar × n, i ü yerinde yang × n ve patla- ma riski arz edebilecek, operasyonlar × aksatabilecek ve daha da kötüsü çok say × da ölüm ve yaralanmaya yol açabi- lecek toz tehlikelerini ortadan kald × rmak için art × k harekete geçmeleri gerekir. Bu, patlay × c × bir ortam yaratabilecek olan ko- ü ullar × n (ekipman), durumlar × n (ate ü leme kaynaklar × ) ve malzemelerin (yan × c × toz) tespit edilmesini gerektirir. Bir toz tehlikesi arz eden süreç materyallerini belirlerken yan × c × tozun yak × n × nda bulunan yan × c × buharlar × n ate ü lenme duyarl × l × ù × n × azaltt × - ù × n × ve tozun patlama ü iddetini art × rd × ù × n × unutmay × n. Bu güçlü kombinasyon “hibrid bir kar × ü × m”olarak tan × mlan × r ve yine bir hibrid gibi geri teper. Kapsaml × bir süreç tehlike analizi, idari, mühendislik ve ki ü isel koruyucu ekipman (KKE) kontrol tedbirleri olu ü turulmas × na yard × mc × olacakt × r. Tehlike tespit süreci, süreç ü i ü me, d × ü olaylar ve uygunsuz idari kontroller-temizlik, e ù itim, bak × m ve denetim gibi olaylar × n ba ü lat × lmas × na yö- nelik de ù erli iç görü sa ù layacakt × r. Ulus- lararas × Elektroteknik Komisyonu (IECEx) taraf × ndan patlama önleme ve koruma standartlar × geli ü tirilmi ü bulunmaktad × r. Pek çok Asya ülkesi IECEx standartlar × n × benimsemi ü tir. Süreç Ko ü ullar × - Ekipman Süreç ko ü ullar × CPS’nin elenmesi, dökül- mesi, ö ù ütülmesi ve pnömatik olarak aktar × lmas × s × ras × ndaki partikül a ü × nmas × ve materyal parçalanmas × n × içerir. Bu aksiyonlar sürekli olarak toz üretirler; bir ate ü leme kayna ù × ile bir araya gelme olas × l × ù × ise her zaman mevcuttur. Süreç alanlar × nda, “ate ü lemeye yol aça- bilecek ekipmanlar (AYE)” ü unlar × içerir: • Harmanlay × c × lar/kar × ü t × r × c × lar kurutucular • Toz toplay × c × lar • Pnömatik aktar × c × lar • Silolar, besleme hunileri, bidonlar, tank- lar • Hortumlar, yükleme a ù × zl × klar × • Kova türü asansörler De ù irmenler, ö ù ütücüler ve pülveriza- tör dahil olmak üzere boyut küçültme ekipmanlar × , bir ate ü leme kayna ù × n × n varl × ù × nda kolayca tutu ü abilir toz bulutlar × meydana getirirler. Ö ù ütme i ü lemi s × ras × n- da s × cak yüzeyler ve sürtünme meydana gelir ve bu da yang × n ve patlama tehlikesi arz eder. Di ù er tür ekipmanlar × n da benzer tutu ü ma özellikleri vard × r. IEC 60079-10-2 Ed. 1.0 Patlay × c × Atmosferler – Bölüm 10-2: Alanlar × n S × n × fland × r × lmas × – Yan × c × toz atmosferleri, EH&S profesyonellerine patlamadan korunma seviyeleri konu- sunda bilgi sa ù lamaktad × r. úü alanlar × , toz katman × n × n ve toz bulutu birikiminin s × kl × ù × na göre s × n × fland × r × l × rlar. Toz birikiminin s × kl × ù × n × ve süresini tespit eden kaynaklar: • Süreç ak × ü ü emalar × • Tesis ve ekipman yerle ü im plan × • Ekipman spesifikasyonlar × /tasar × mlar × • Süreç ve araçlama ü emalar × (PID) • Materyal/enerji ak × ü h × zlar × • û ebeke hizmeti lokasyonlar × • Yang × n/patlama öleme ve korunma ekipmanlar × Her tesis kendisine özgü sürek ekipman- lar × na sahiptir ancak baz × üretim sektör- lerinde ortak ekipmanlar söz konusudur. Toz toplay × c × lar, pnömatik kanal sistemleri, kurutucular, kar × ü t × r × c × lar, silolar, besleme hunileri ve bidonlar bütün endüstriyel te- sislerde kullan × l × rlar. Toz meydana getiren ekipmanlar × n belirlenmesi patlamadan korunma bariyerleri olu ü turulmas × na yard × mc × olur ve bu sayede tutu ü turma kaynaklar × ile birle ü me olas × l × ù × n × en aza indirir. Süreç Durumlar × – Tutu ü turma Kaynaklar × Üretim süreçlerinde çok farkl × tutu ü turma kaynaklar × mevcut olabilmektedir. Potansi- yel kaynaklar × n belirlenmesi ve kontrol ted- birlerinin uygulamaya konulmas × toz yan- g × nlar × n × n ve patlamalar × n olas × l × ù × n × azaltma anlam × nda çok faydal × olmaktad × r. Süreç alanlar × ndaki temel tutu ü turma kaynaklar × ü unlard × r: