Yangın ve Güvenlik Dergisi 159. Sayı (Mayıs-Haziran 2013)

YANGIN ve GÜVENL ø K SAYI 159 74 YANGIN - MAKALE • Elektrikli ekipmanlar (atlama ve k × v × lc × m yaparlar) • Statik elektrik (ESD) • S × cak yüzeyler • Alevler ve s × cak gazlar (s × cak partiküller) • Mekanik olarak olu ü an k × v × lc × mlar • Elektrikli endüstriyel araçlar (forkliftler) • Spontane yanma, × s × veren reaksiyonlar EN 1127 Patlay × c × atmosferler – Pat- lamalar × n önlenmesi ve bunlara kar ü × korunma – Bölüm 1: Temel kavramlar ve metodoloji, yukar × da belirtilen tutu ü - ma kaynaklar × na yönelik risk tetkik ve risk azaltma süreçleri anlam × nda mükemmel bir özet sunmaktad × r. Bu temel kavram ve metodoloji standard × , Avrupa için Birle ü mi ü Milletler Ekonomik Komisyonunun (UNECE) kabul etmi ü oldu ù u bir kaç patlamaya kar ü × koruma standard × ndan bir tanesidir. UNECE yak × n zamanda “ Patlay × c × Atmosferler”e sahip olan “Ortamlarda Kullan × lan Ekipmanlara Yönelik Ortak Ka- nuni Çerçeve”yi yay × mlam × ü t × r. Bu belge patlay × c × atmosfer standartlar × n × n global olarak kabul görmesini sa ù lam × ü t × r. Daha da önemlisi, uluslararas × standartlara uyu- mu do ù rulamaya yönelik bir global en iyi uygulama modeli olarak IECEx (Patlay × c × Atmosferlerde kullan × lan Ekipmanlar ile ilgili Standartlara verilecek Sertifikasyon için IEC Sistemi)’ni benimsemi ü tir. Süreç Materyalleri Toz ile ba ù lant × l × yang × n ve patlama tehli- kelerinin belirlenmesi Güvenlik Veri û ema- lar × n × n (SDS) gözden geçirilmesi ile ba ü lar. Ancak, tutu ü ma duyarl × l × k verileri içermeyen SDS’lerin kullan × lmas × problem olmaktad × r. Minimum tutu ü ma × s × s × (parlama noktas × ), minimum tutu ü ma enerjisi (statik elektrik tehlikesi) veyaminimumpatlay × c × konsant- rasyonu (alt patlama limiti) verileri genelde eksik olmaktad × r. Süreç ekipmanlar × n × n, tozun birikebilece ù i s × cak yüzeylere sahip olmalar × durumunda, tozun ask × da olarak ya da katmanlar halinde tutu ü aca ù × s × cak- l × ù × n bilinmesi gerekir. Tehlikeler tespit edilip de ù erlendirilinceye kadar kontrol tedbirleri güvenli ü ekilde uygulanamaz. Yan × c × Toz Tehlikelerinin De ù erlendirilmesi Risk tetkik sürecinin, yang × n ve patlama tehlikelerinin belirlenmesi anlam × nda sadece laboratuvar testlerine dayal × olmamalar × gerekir. Bir tesisin ömrü bo- yunca meydana gelen süreç durumlar × , ko ü ullar × ve süreç de ù i ü ikliklerinin dikkate al × nmas × gerekir. û u belirtilen yöntemlerden bir tanesini içeren kapsaml × bir süreç tehlike analizi gereklidir: Ön Tehlike Analizi, Hata A ù ac × Analizi, Olay A ù ac × Analizi veya Hata Durumlar × ve Etkileri Analizi. VDI 2263 ile uyumlu ü ekilde gerçekle ü tiri- len yan × c × l × k testi (Yanma Davran × ü × /BZ S × n × f × ) bir toz yang × n × n × n süreç ekipmanlar × na s × ç- ray × p s × çramayaca ù × n × belirler. Yüksek BZ s × n × f × na sahip tozlar daha yüksek seviyede koruyucu aksiyonlar gerektirirler. Devam et/etme testi ise bir tozun havada ask × da iken tutu ü ma yetene ù ini de ù erlendirir. Toz örneklerinin daha detayl × karekterizas- yonu aras × nda tutu ü ma duyarl × l × ù × , yan × c × l × k s × n × rlar × ve patlama ü iddeti vard × r. Tutu ü ma Duyarl × l × ù × • Minimum Tutu ü ma Enerjisi (MIE) – elekt- rostatik davran × ü • Minimum Tutu ü ma S × cakl × ù × (MIT) – bulut ve tabaka • Ekzotermik ayr × ü × m Meydana ç × kma olas × l × ù × (tutu ü ma duyarl × - l × ù × ) ve sonuç ü iddeti (patlama ü iddeti)’ne yönelik deneysel veriler ortaya ç × kma olas × l × ù × olan belirli kazalar × n, bunlar × n se- beplerinin ve ters etkilerinin belirlenmesine yard × mc × olur. Tutu ü abilirlik s × n × rlar × • Minimum Patlay × c × Konsantrasyon (MEC) – alt tutu ü ma limit • S × n × rlay × c × Oksijen Konsantrasyonu (LOC) MEC’in kavramsalla ü t × r × lmas × zordur. De- ù erler sadece laboratuvarda belirlenebil- mektedir; alevlenebilir buharlara yönelik izleme ekipmanlar × burada mevcut de- ù ildir. Etkili tutu ü may × önlemek için, dü ü ük tutu ü ma duyarl × l × ù × na sahip olan tozlar × n Nitrojen ile eylemsizle ü tirilmesi gerekti ù in- de LOC seviyesi izlenir. Patlama û iddeti • Kst (zaman × n fonksiyonu olarak norma- lize edilmi ü bas × nç art × ü × ) • Pmax (maksimum bas × nç) Havaland × rma ve söndürme ile korumaya yönelik mühendislik tasar × mlar × K St ve P max de ù erleri kullan × rlar. Alimünyum toz tu- tu ü mas × n × n ü iddetini anlama anlam × nda uç bir örnek, odun duman × ndan daha yüksek Kst’ye dahip olan alüminyum yozu içeren “Kat × Roket H × zland × r × c × lar”d × r. Bu sebeple, ah ü ap duman × na yönelik ekipmanlar için olan yat × ü t × r × c × kontroller, alüminyum tozu- na yönelik olanlardan daha farkl × tasar × m parametrelerine sahiplerdir. Mühendislik Kontrolleri – ú n ü a Edilmi ü Ortam Ba ü lang × çta, hiyerar ü ik kontroller yan × c × toz yang × n ve patlama tehlikelerini ya ortadan kald × r × rlar ya da daha az tehlikeli materyal- ler ile de ù i ü tirirler (Yerle ü ik tasar × m). Pek çok durumda bu mümkün olmamaktad × r. Yang × n ve patlamalar × n önlenmesi ya da azalt × lmas × na yönelik bir sonraki yakla ü × m ise, süreç ekipman × nda önemli bir patla- ma meydana geldi ù inde sonuçlar × n ü id- detini azaltan mühendislik kontrolleridir. Bu kontroller sabit olduklar × ndan, in ü a edilmi ü ortam olarak kabul edilirler: • Parlamaya yönelik havaland × rma • Parlaman × n söndürülmesi • Bas × nc × n bir alana hapsedilmesi • Oksidan konsantrasyonunun azalt × lmas × (eylemsizle ü tirme) Birbiri ile ba ù lant × l × süreç ekipmanlar × n × n izole edilmesinin, bir parlama s × ras × n- da dikkate al × nmas × gerekir. Örne ù in toz toplay × c × larda s × k olarak yang × n ve önemli patlamalar görülebilmektedir. Bir bas × nç dalgas × ve ses alt × alev topunun kanal sistemi vas × tas × ile tesisin içerisine iler- lemesi durumundaproblemler ortaya ç × ka- bilmektedir. Parlamalar × , birbiri ile ba ù lant × l ×