ve yavaş olarak söndürülebilir. Yanan bölümlerle yanmayan bölümlerin birbirinden ayırmak suretiyle ısı iletimini engelleyerek ve yanmayı parçalayarak söndürme şekli de çok uygulanan yöntemlerdendir. Alev ve korla yanan maddelerde söndürme kuralı aynıkordaki gibidir. Korun soğutulması ile, örneğin yanan bir parça odunda ürünlerin gaz halinde çıkması kesildiği zaman alevler kendiliğinden söner. Bu yüzden soğutma tesirli söndürme maddesi alev veya dumanlara değil, doğrudan doğruya kora sıkılmalıdır. Bir yanma reaksiyonunun oksidasyon hızı, sıcaklığının düşürülmesi (soğutulması) ile yavaşlar. Yanma sıcaklığının altındaki sıcaklıklarda kendiliğinden devam eden eksoterm reaksiyon gerçekleşmez ve yanma durur. olan yüzeyleri radikal zincir reaksiyonunun kopmasına sebep olur. Söndürme tozu, yanan yüzeyde pişmemesi için az miktarda su kovucu (hidrofob) maddeler içerir. Böyle bir toz %97 sodyum hidrojen karbonat, %1 .5 magnezyum stearat, %1 magnezyum-karbonat ve %0.5 trikalsiyum fosfat'tan meydana gelir. Kuru söndürme tozları içinde en iyi sonuç silikon reçineleri ile elde edilmektedir. Sodyum hidrojen karbonat dikkatle kurutulur, hidrofoblaştırılır ve belirli tane büyüklüğüne ulaştırılırsa söndürme gücü 4-5 katına çıkarılabilir. Kuru kimyasal söndürme tozu olarak kullanılan katı maddeler içinde NaHCO3 , KHCO 3 , NaH 2PO4 , NH 4HSO 4 , (NH 4 ) 2 HPO 4 , (NH4\SO 4 bileşikleri sayılabilir. Bunlar içinde en uygun olanı amonyumdihidrojen fosfattır. Soğutma etkisi özellikle söndürme maddelerinin özgül ısısı ve buharlaşma ısısı ile sağlanır. Reaksiyonun oluşacağı karışım oranını bozmaya boğma denir. Bu olay inceltme, zayıflatma veya ayırma ile de gerçekleştiği için inceltme veya ayırma etkisi de denilmektedir. Bir çok yanma reaksiyonunun oksijen oranı % 1 5'in altına düştüğü anda kesilir. Bunu sağlamak için karışımın Bir söndürme cihazı seçilirken öncelikle söndürme etkisı� söndürülecek malzemenin bulunduğu ortama Gaz yangın söndürücüler içinde en önemli yeri karbondioksit alır. Karbondioksit karı söndürücüler şeklinde kullanılır. Taşınabilir bir basınç tüpü kuvvetle sıkıştırılmış sıvı karbondioksit ihtiva eder. Bu tüpe bir kar borusu bağlanarak kullanıma hazır hale getirilir. Tüp açıldığında atmosfer basıncına düşme ile karbondioksidin %70'i sıcaklığı 80°C olan karbondioksit karı haline getirilir. İnce karbondioksit kar tanecikleri ve süratle çıkan karbondioksit gazı, vereceği zarar ve sonrası da ekonomik olup olmadığı dikkate alınmalıdır. oksijen miktarı başka maddeler de karıştırılabilir. Oksijen oranı azaltılırsa veya alt patlama sınırının altındaki bir karışım elde edilirse, kendiliğinden gerçekleşebilen reaksiyonlar durur. Boğma için çok miktarda boğucu söndürme maddesi gerekir. Havanın % 21 oksijen oranını % 15'e düşürmek için reaksiyon hacminin en az üçte biri oranında söndürme gazı gerekir. Boğma yolu ile yeni reaksiyon enerjisi oluşmadığı halde, katı maddeye yeniden oksijen verildiği zaman depolanan ısı enerJısı geri ateşlenmeyi gerçekleştirmeyecek kadar soğutulmalıdır. Katı maddeleri boğma yolu ile söndürme zaman alıcı ve birçok durumlarda teknik olarak imkansızdır. Bu nedenle kor şeklinde yanan maddeler için karbondioksitli cihazlar tercih edilmemelidir. Kuru söndürücüler veya toz söndürücüler adı altında kuru söndürme tozları toplanmıştır. Kullanımında basınçlı karbondioksit veya azot gazı ile yanan yüzeye toz olarak püskürtülür. Sodyum-hidrojen karbonat ihtiva eden kimyasal toz, soda, su ve karbondioksite dönüşür. Oluşan soda yanan yüzeyde bir kabuk oluşturur. Burada �mi katalitik bir etki de söz konusudur. Toz taneciklerinin oldukça yüksek ateşin sıcaklığını yanına sıcaklığının altına düşürür ve ortamdaki oksijeni azaltarak yangını söndürür. Karbondioksit karı yangın mahallinde atık bırakmadığından, suya özgü bir zarar vermediğinden, motor, elektrik tesisi, yağlı şalter, telefon santralleri yangınlarında ve aynı zamanda eter, benzin, benzen, petrol, lak, yağ, ispirto v.b. yangınlarında kullanılır. Karbondioksit karı söndürücülerin bulunduğu yerin sıcaklığı 35 °C'ın üzerine çıkmamalıdır; aksi halde sıvı karbondioksidin genişlemesi ile tüp patlayabilir. En iyi yangın söndürücü, söndürülecek maddeye uygun olanıdır. Her yangın söndürücüsünün bir diğerine göre üstünlükleri mevcuttur. Akaryakıt ve yağ yangınları için en uygun taşınabilir söndürücü karbondioksittir. Tozun zarar vereceği elektrikli ve elektronik cihazlar için de karbondioksitli söndürücü uygundur. Bunun dışında, bürolarda, evlerde, katı madde bulunan bütün yerlerde kimyasal kuru tozlu cihazlar tercih edilmelidir. Köpük söndürücüler, selluloid, benzin, benzen, petrol, yağ, ahşap, kağıt, saman, katran gibi maddelerin bulunduğu laboratuar, fabrika, garaj, mineral yağ depolarında daha etkilidir. □ YANGIN VE GUVENlİK DERGiSi SAYl• 17
RkJQdWJsaXNoZXIy MTcyMTY=