Yangın ve Güvenlik Dergisi 177. Sayı (Eylül 2015)

YANGIN ve GÜVENL ø K SAYI 177 TULUMBACI 8 Patl × can Yang × nlar × Prof. Dr. Abdurrahman KILIÇ ú TÜ Makina Fakültesi Bir zamanlar, “patl × can mevsimi gelince, ú stanbul’da deliler ile yang × nlar ço ù al × r” diye bir deyim varm × ü . Bu, patl × can mev- simi olarak bilinen A ù ustos ay × nda s × cak- tan bunalan insanlar × n say × s × n × n artt × ù × ve s × caktan kavrulan ah ü ap nedeniyle fazla yang × n ç × kt × ù × için söylenmi ü bir deyimdir. Gerçekten de A ù ustos ve Eylül aylar × nda ú stanbul’da yang × nlar × n ard × arkas × kesilmez, ah ü ap konaklarda patl × can közleme sev- das × yla yak × lan ate ü lerden ç × kan yang × nlar binlerce binay × kül ederdi. Özellikle yaz mevsiminde patl × can k × zart × l × rken ç × kan bu yang × nlara halk “patl × can yang × nlar × ” ad × n × koymu ü tu. Patl × can tavas × n × n ate ü te unutulmas × veya k × zg × n ya ù × n içerisine su damlamas × sebebiyle ç × kan yang × nlar; önce bir evi daha sonra bir soka ù × ve daha sonra damahalleyi yok etmekteydi. Evlerin birbirlerine biti ü ik veya yak × n olmas × , sokaklar × n dar olmas × nedeniyle yang × n k × sa sürede mahalleye ve daha sonra semte yay × labilmekteydi. Rüzgârl × ak ü amlarda evden eve yay × l × p mahalleleri yutan bu yang × nlara “patl × can yang × nlar × ” denirdi. Patl × can mevsimi ú stanbul’un karaba- san × yd × . Patl × can mevsiminde, bolla ü × p ucuzlad × ù × zaman yang × nlar × n say × s × n × n artmas × , metafizik bir etkiden çok, mutfak kazalar × na ba ù l × oldu ù u ku ü kusuzdur. Pat- l × can × kaynar ya ù da k × zartma al × ü kanl × ù × , kazalar × n ba ü l × ca nedeniydi. Kimi yang × n- lar × n, ah ü ap ev mutfaklar × nda patl × can k × zart × l × rken, k × zg × n ya ù × n oraya buraya s × çramas × yla ba ü lad × ù × bir gerçekti. Ama daha çok, mangallar × n söndürülmeden b × rak × lmas × ve rüzgâr × n k × v × lc × mlar × da ù × t- mas × yla olu ü an yang × nlar daha fazlayd × . Eskiler her ü eyi mevsiminde yer, mevsimi- ne göre hareket ederdi. Karpuz kabu ù u denize dü ü ünce denize girer, patl × can mevsiminde yang × nlardan korunmaya özen gösterirdi. û imdiki gibi, ithallerini ya da serada yeti ü tirilmi ü ini manavda senenin her ay × nda bulmak mümkün de ù ildi. Patl × can × n tek mevsimi vard × , o mevsim de yazd × . A ù ustos ve Eylül ay- lar × patl × can × n en bol oldu ù u aylard × . Bu aylarda, ikindiden sonra hizmetçiler s × ra s × ra mangallar × bahçeye dizer, üfleyerek yelpazeleyerek mangal × yakar, kor olu ü - tu ù unda patl × canlar × n irilerini dibe daha küçüklerini üste yerle ü tirirler sonra da kül- lerlerdi. Söndürülmesi unutulan mandal da yang × n kayna ù × olurdu. Haliç k × y × s × ndaki yang × nlar genellikle, surlar × n dibindeki ince k × y × ü eridinde ka- Patl × can K × zart × l × rken Ba ü layan 23 A ù ustos 1908 Ç × rç × r Yang × ndan Görüntü.