Yangın ve Güvenlik Dergisi 181. Sayı (Mart 2016)

øù GÜVENL øöø - MAKALE YANGIN ve GÜVENL ø K SAYI 181 86 ú sa ESER Türk Deniz Kuvvetleri Ertu ù rul TAÇGIN Marmara Üniversitesi úü Kazalar × nda Statik Elektrik Tehlikeleri ve Tedbirleri Üzerine Statik elektrik (veya durgun elektrik), dingin haldeki elektri ù i belirtir ve çevresindeki maddelerle etkile ü en malzemenin yüzeyindeki elektriksel dengesizliktir. Bir atom ya da molekül elektron kaybetti ù inde veya kazand × ù × nda bu dengesizlik olu ü maktad × r. Normalde atomda proton ve elektron say × s × birbirine e ü ittir ama elektronlar kolayca bir atomdan di ù erine geçebilmektedir. 1.Giri ü Statik elektrik olu ü umuna nelerin sebep oldu- ù u, parlay × c × ve patlay × c × maddeler üzerinde statik elektrik etkileri, do ù adaki statik elektrik, uçaklar ve tankerlerde statik elektri ù in tehlike- leri [1]. Statik elektri ù in yang × n olu ü umuna etki- leri, insan üzerindeki statik elektri ù in yol açt × ù × tehlikeler ve statik elektrik elde etmek için ya- p × lan araca van de graaf jeneratörü ad × verilir. Bu jeneratörle kaç volt statik elektrik elde edi- lebilir? [2]. Do ù ada kendili ù inden olu ü an statik elektrik, statik elektrik de ü arj × n × n sebep olaca ù × parlama, patlama ve yang × n tehlikeleri, sana- yide boya ve kimyasal ürünlerin olu ü turdu ù u statik elektrik tehlikeleri, statik elektrik de ü arj × na mani olmak için al × nacak emniyet tedbirleri [3]. Statik elektrik çe ü itleri olan “Volumetrik” ve “yüzey” olmak üzere iki tip statik elektrikten söz edilebilir. Volumetrik statik elektrik malzemenin gövdesi içinde olu ü ur. Yüzey statik elektrik ise malzemenin d × ü yüzeyinde bulunmaktad × r En- düstride statik elektrik problemleri yüzey statik elektri ù ine ba ù l × olarak olu ü maktad × r[4]. Statik elektrik tehlikeleri nelerdir? S × v × patlay × c × veya yan × c × maddelerin dü ü ük iletkenli ù e sahip bir yak × t × n boru hatt × n × n uzunlu ù u ile orant × l × olarak boru içinden giden yak × t × n türbülans olu ü tura- rak statik elektri ù e sebep verdi ù i bilinmekte- dir[5]. Yüzy × llar sonra, 1752’de, Benjamin Franklin elektrik üzerine yo ù un deneyler gerçekle ü tir- mi ü ve kendi mallar × n × satarak elde etti ù i geliri bu deneyler için kullanm × ü t × r. Y × ld × r × m ile duran elektrik (statik elektrik) aras × ndaki ba ù × tan × n- m × ü uçurtma deneyi ile incelemi ü tir. Metal bir anahtar × uçurtman × n alt taraf × ndaki × slat × lm × ü sicime ba ù layarak, f × rt × nal × bir günde uçurma- y × denemi ü tir. Birbiri ard × na dizilen k × v × lc × mlar metal anahtar üzerinden eline do ù ru hareket etmi ü tir ve bu da ü im ü e ù in gerçekten de elekt- rikle ilgili oldu ù unu göstermi ü tir [6]. Bilgisayar donan × mlar × yla ilgili i ü lemler yaparken en tehli- keli dü ü manlardan biri durgun elektriktir. Ço ù u zaman fark etmeden, montaj s × ras × nda üzeri- mizdeki durgun elektrikle bilgisayar parçalar × n × bozabiliyoruz. Bu nedenle durgun elektri ù in ne oldu ù unu ve nas × l önlemler alabilece ù imizi ö ù renmemiz gerekiyor[7]. Kafes-kiri ü sistemli bina, köprü gibi yap × larda statik denge çok önemlidir. Bu gibi sistemlerin dizayn × nda siste- min parçalar × üzerinde meydana gelebilecek statik kuvvetlerin hesab × , seçilecek malzeme- nin kalitesi, ü ekli bak × m × ndan çok önemlidir. Baz × sistemler statik olarak belirli, baz × lar × ysa belirsiz olabilir. Belirsiz sistemlerde her bir par- çaya tesir eden kuvvet belirlenemez. Kat × , s × v × veya sabun köpü ù ü gibi kütle hâlindeki sistemlerin, statik olarak dengesi onun özel ü ekline ba ù l × d × r. E ù ilmeye, bükülmeye kar ü × bir direnci olmamas × na ra ù men, gerilmeye kar ü × yüzey geriliminden dolay × bir direnci vard × r. Bu gibi sistemlerde statik dengeyi sa ù layan, s × k × ü - t × rma kuvvetlerinin dengesidir [8]. Statik elektrik binalardaki haberle ü me, güç hatlar × ve elektrik sistemlerine büyük ölçüde zarar verir. Uçak- ta olu ü an statik elektrik, uçu ü bilgisayar × n × n ve radar × n × n ar × za yapmas × na sebep olmaktad × r [9]. Statik elektri ù in zararlar × ndan korunmak için yap × lacak ilk ü ey, statik elektrikten ar × nm × ü , emniyetli bir çal × ü ma ortam × yaratmakt × r. Yap × - lacaklardan ilki, zemin ve masan × n anti statik zemin kaplama ile kaplanmas × ve bilek ya da topuklarda bilezik kullanarak, elektrostatik ayak- kab × ve i ü gömle ù i giyerek, insan vücudundan statik enerjinin de ü arj × sa ù lanmal × d × r [10]. 2. Statik Elektrik De ü arj × n × n Sebep Olaca ù × Parlama, Patlama ve Yang × n Tehlikeleri Unutulmamal × d × r ki modern ça ù da en iyi statik elektrik üreten üreteçlerden biri de insano ù lu- nun kendisidir. Patlay × c × gaz birikmi ü tüm ortam- lara giri ü te insanlara kendi enerjilerini bo ü altma- lar × gerekti ù ini hat × rlatmakta yarar vard × r. Statik yüklenmeler yüksek voltaj de ù erlerinde ol- duklar × ndan bazen görünür hale de gelebilirler. I ü × ù × n görünür hale gelebilmesi için en az 6000- 7000 volt civar × nda olmas × gerekir. Örne ù in, yün