Yangın ve Güvenlik Dergisi 181. Sayı (Mart 2016)

øù GÜVENL øöø - MAKALE YANGIN ve GÜVENL ø K SAYI 181 87 kazak ç × kart × l × rken ve manyetolu çakmak- lardaki görünür × ü × k yakla ü × k 7000 voltluk de ù erde atlama yapan statik yüktür. Parlay × c × s × v × ta ü × yan tankerlerde hava ile sürtünmenin yan × s × ra hareketten dolay × tank × n içerisindeki s × v × n × n çalkalanma- s × sebebiyle de statik elektrik yükü birikir. Olu ü an bu statik elektrik yükün tehlikeli se- viyeye eri ü mesine engel olmak amac × y- la topraklama zinciri kullan × lmas × mec- buridir. Bu zincir sayesinde olu ü an statik elektrik topra ù a iletilir. Bulutlar içerisinde hidrometorlar olarak adland × r × lan parçac × klar çarp × ü ma ve sürtünme sonucunda yüklenir. Bu parça- c × klar, bulutun yukar × bölümünün tama- men pozitif yük kazanmas × na ve bulutun a ü a ù × kesimlerinin negatif olarak yüklen- mesine sebebiyet verir. Etkiyle elektriklen- me sonucunda bulutlar × n alt × nda kalan toprakta z × t yükle, yani pozitif olarak yük- lenir. Belirli bir süre bulutlardaki negatif ve yerdeki pozitif yük ayr × ü mas × devam eder. bulutla yer aras × nda bulunan yal × tkan hava iletken hale geçmeye ba ü lar ve bulutla yer aras × ndaki potansiyel fark art- t × kça havay × delmesi kolayla ü × r. Havan × n delinmesiyle buluttaki yüksek voltaj top- ra ù a de ü arj olur. Bu de ü arjlarda 2000 ile 200.000 amper aras × ak × m akmaktad × r. E ù er statik elektrik ark × n × n oldu ù u yerde, yan × c × , parlay × c × veya patlay × c × bir ortam varsa, bu ark × n büyük patlama ve yan- g × n olaylar × na neden olabilece ù i a ü ikâr- d × r. Genel olarak, bir yang × n tehlikesi için yak × t (yan × c × madde), oksijen ve × s × (yak × c × unsur) faktörlerinin ayn × anda ortamda bulunmas × gereklidir. Yak × t buhar halinde de ù ilse, × s × faktörü önce yak × t × buharla ü t × r- mal × , sonra da onu patlama s × cakl × ù × na getirmelidir. Yanman × n devam edebil- mesi için yak × t, hava ve × s × ili ü kisi o ü ekilde olmal × d × r ki yanma × s × s × , yak × t × buharla ü t × r- maya devam etmeli ve reaksiyon s × cak- l × ù × n × muhafaza etmek ve artt × rmak için kafi derecede yak × t × yakmal × d × r. Normal olarak kar ü × la ü × lan elektrostatik k × v × lc × mlar s × v × veya kat × yak × tlar × buharla ü t × ramazlar. Böylece, e ù er ortamda yan × c × ve parla- y × c × buhar yoksa bu ark sebebiyle yan- g × n tehlikesi yoktur veya çok azd × r. Fakat tabanca boya i ü inde oldu ù u gibi, bo- yahane ortam × nda tabancadan ç × kan yan × c × ve parlay × c × boya hava kar × ü × m × vard × r. Bu sebeple, de ü arj ark × bu kar × ü × m × kolayl × kla tutu ü turabilir. O halde, yang × na mani olmak üzere ilk ad × m, statik elekt- rik de ü arj × na mani olmak ve sonra da ortamda parlama ve patlamaya haz × r konsantrasyonda buhar veya homojen olarak da ù × lm × ü organik veya inorganik toz bulunmas × na müsaade etmemektir. Bunun için, küçük parlama s × cakl × ù × n- daki s × v × lar kapal × kaplar içinde, yüksek parlama s × cakl × ù × ndakiler ise bu s × cakl × k seviyesinin alt × nda muhafaza edilebilirler. Ayr × ca, ortamda yapabilir ve parlayabilir seviyede buhar veya toz konsantrasyon- lar × n × n te ü ekkül etmesine mani olmakla aralar × nda potansiyel fark × olmad × ù × için bir ark de ü arj × da bahis konusu de ù ildir. Topraklama ile de bu cisimlerin ayni olan yükleri topra ù a bo ü alt × larak, toprak po- tansiyeline getirilir. Böylece bu cisimler ile toprak aras × nda bir bo ü alma olmas × da engellenmi ü olur. Yal × tkan yüzeylerde biriken statik elektrik yüklerini bu yolla almak kolay de ù ildir. K × sa devrelerin noktalarda gerçek bir ilet- ken yüzey olmal × d × r. úü çi Sa ù l × ù × ve úü Gü- venli ù i Tüzü ù ü’nün 341 maddesinde de belirtildi ù i gibi, büyük sentetik akaryak × t kaplar × n × n iletken maddelerle kaplanma- s × ve bilahare topraklanmas × gereklidir. Çal × ü ma ortam × nda topraklama bilezi ù i kesinlikle kullan × lmamal × d × r. Cihaz ba ü × na geçildi ù inde bu bilezik tak × lmal × ve ma- sadan kalkarken ancak ç × kar × lmal × d × r. Ay- r × ca topuk ve ayaklar içinde topraklama bilezikleri mevcuttur. Elektrostatik de ü arj- lardan korunmak için özel yap × lm × ü i ü tu- lumu ya da gömlek giyilmelidir. Bu göm- lek %52 polyester , %44 pamuk ve %4 karbon fiberden yap × lm × ü olmal × d × r. Özel olarak dizayn edilmi ü antisatatik ayakka- b × lar × n altlar × na karbon fiber dö ü enmi ü tir. Bilekten ayakkab × n × n alt × na kadar olan alan da karbon fiber ile ba ù lanm × ü t × r. Anti statik zemine girerken, vücut üzerin- deki statik elektri ù in de ü arj × n × kolayla ü t × ran ve zeminin zedelenmesini, kirlenmesini önlemek için kullan × lmas × tavsiye edilen bir ayakkab × ü eklidir. Sandalye dö ü emesi özel olarak imal edilmi ü ve tekerleklere kadar karbon ile statik elektri ù in daha kolay de ü arj edilebilmesi için ba ù lant × s × yap × lm × ü t × r. Tema direnci her bir metre kare için 100 kilo-ohm ila 10 mega ohm aras × nda olmal × d × r. Çal × ü × lan ortam × n sta- tik elektrik üretmesini önlemek amac × yla odalara tak × lan bir cihazd × r. Antistatik ze- min koruyucular × elektrostatik konusunda bilinçli personel. Statik elektri ù in zararla- r × ndan korunmak için yap × lacak ilk ü ey, statik elektrikten ar × nm × ü , emniyetli bir çal × ü ma ortam × yaratmakt × r. Yap × lacak- lardan ilki, zemin ve masan × n antistatik zemin kaplama ile kaplanmas × ve bi- lek ya da topuklarda bilezik kullanarak, elektrostatik ayakkab × ve i ü gömle ù i gi- yerek, insan vücudundan statik enerjinin de ü arj × sa ù lanmal × d × r. Elektrostatik de ü arj Her gün odam × zda veya evimizde ça- l × ü × rken elektrostatikten etkileniriz. Fakat bulundu ù umuz yer, ortam ve nem bunu de ù i ü tirebilir. Örne ù in bir insan hal × üze- rinde yürürken 35.000 V, plastik çanta ta ü × rken 20.000 V, kuma ü bir iskemlede otururken 18.000 V, vinleks bir zemin üze- rinde yürürken 12.000 V, plastik dosya Tablo 1 Ortamdaki nem oran × artt × kça statik enerji miktar × azalmaktad × r[2]. Statik elektri ù i olu ü turan Faktörler Olu ü an Elektrostatik Voltaj De ù erleri % 10 -% 20 Nem Ortam × %65 -%90 Nem Ortam × Tezgah Üzerinde Çal × ü ma Yaparken 6000 Volt 100 Volt Vinylex Kaplanm × ü Zeminde Çal × ü × rken 7000 Volt 600 Volt Plastik Klasör Ta ü × rken 7000 Volt 150 Volt Vinylex Kapl × Zeminde Yürümek 12000 Volt 250 Volt Polyester Çanta Tezgahtan Kald × r × l × rken 20000 Volt 200 Volt Hal × Üzerinde Yürümek 35000 Volt 1500 Volt