Yangın ve Güvenlik Dergisi 199. Sayı (Mayıs-Haziran 2018)

32 Yangın ve Güvenlik / Mayıs-Haziran 2018 yanginguvenlik.com.tr KAPAK KONUSU / MAKALE vardır ve patlama davranışları da aynen gazlarınki gibidir. Her iki durumda da alt ve üst yanabilirlik sınırları arasındaki kon- santrasyon patlayıcı atmosferdir. Söz konusu konsantrasyon, ortamdaki gazın, tozun, sisin ve dumanın yüzde (%) miktarı- dır. Aşağıda bazı yanıcı gazlar ve yanıcı sıvı buharları için alt ve üst yanabilirlik (patlama) limitleri verilmiştir. Patlayıcı bir ortam genelde kapalı alanlarda oluşur; Fakat bu açık alanda da oluşmayacağı anlamına gelmez. Burada önemli olan hava ile karışan kimyasalın alt ve üst yanabilirlik limitleri arasında potansiyel patlayıcı ortam olusturmasıdır. Çalışma hayatında en sık rastlanılanları patlayıcı ortam oluşturan maddeler; LPG, doğalgaz, benzin buharı, hekzan, benzen, Propan, Toluen, aseton, amonyak, asetilen, hidrojen sülfür ve metil alkoldür. Ancak bunlarında dışında yanıcı sislerin ve tozların ha- vadaki bulut halleri patlayıcı ortam oluşturup patlayabilirler. Ancak unutulmamalıdır ki her madde yanıcı değildir. Yanıcı olan tozlar hava ile belirli oranlarda kapalı ortamlarda ka- rıştığında patlayıcı özellik kazanırlar. Bunlar özellikle kendisi masum olan ancak ortamda patlayıcı olabilen un, nişasta, tahıl, alüminyum, PVC, şeker, kömür gibi tozlardır. Toz ne kadar kuru ve çapı küçük ise patlama o kadar şiddetli olur. Yanıcı tozlarda patlayıcı atmosfer oluşturabilecek en düşük konsantrasyon 50-100 g/m3 civarındadır. Örneğin un için bu değer 50 g/m3 tür. Ancak gazları yanabi mesi y ni patl yabilmesi için hava ile ka akteristik bir karışım oranında bulunmaları gerekir. Buna alt ve üst yanabilirlik (patlama) limitleri denir ve tüm yanıcı gazlarda alt ve üst yanabilirlik limitleri önemlidir. Ayrıca unutulmamalıdır ki tüm yanıcı sıvıların buharları da yanıcı gazdır ve onlar için de alt ve üst yanabilirlik limitleri vardır ve patlama davranışları da aynen gazlarınki gibidir. Her iki durumda da alt ve üst yanabilirlik sınırları arasındaki konsantrasyon patlayıcı atmosferdir. Söz konusu konsantrasyon, ortamdaki gazın, tozun, sisin ve dumanın yüzde (%) miktarıdır. Aşağıda bazı yanıcı gazlar ve yanıcı sıvı buharları için alt ve üst yanabilirlik (patlama) limitleri verilmiştir . Tablo:1- Bazı yanıcı gazlar ve yanıcı sıvı buharları için alt (LFL) ve üst patlama(UFL)limitleri Tablo:2- Bazı yanıcı tozlar ve patlama ısıları Patlayıcı bir ortam genelde kapalı alanlarda oluşur; Fakat bu açık alanda da oluşmayacağı anlamına gelmez. Burada önemli olan hava ile karışan kimyasalın alt ve üst yanabilirlik limitleri arasında potansiyel patlayıcı ortam olusturmasıdır. Çalışma hayatında en sık rastlanılanları patlayıcı ortam oluşturan maddeler; LPG, doğalgaz, benzin buharı, hekzan, benzen, Propan, Toluen, aseton, amonyak, asetilen, hidrojen sülfür ve metil alkoldür. Tablo 2. Bazı Yanıcı Tozlar ve Patl ma Isılar 2.3.2. Patlamaların Önlenmesi ve Patlamadan Korunma Patlama riskinin önlenmesinde en önemli etmen patlayıcı ortam oluşmasını önlemektir. Bunun için patlayıcı ortamların havalandırılması veya kaçak alanlarının izole edilmesi bir çö- züm olabilir. İyi bir havalandırma ortamın patlama alt limitine ulaşılmaması için gereklidir. Patlama tehlikesine neden ola- bilecek parlayıcı gazlar, buharlar, sisler veya yanıcı tozların isteyerek veya istemeyerek ortaya çıkması halinde, bunların güvenli bir yere uygun şekilde yönlendirilmesi veya uzaklaş- tırılması sağlanmalı, bunun yapılması pratik olarak mümkün değilse yayılmalarını önleyecek başka uygun önlemler alınma- lıdır. Eğer patlayıcı ortam birkaç çeşit parlayıcı ve/veya yanı- cı gazlar, buharlar, sisler veya tozlardan oluşuyorsa, alınacak koruyucu önlem en yüksek riske uygun olmalıdır. Ancak bazı işletmelerde üretimin şeklinden yada sızıntı ve kaçaklardan dolayı patlayıcı ortam oluşabilmekte veya patlayıcı orta- mın oluşması bir şekilde önlenememektedir. Patlayıcı ortam özelliği kazanmış bir alanda artık tek gerekli olan ateşleme kaynağıdır. Bu durumlarda patlayıcı ortamın tutuşturucu kay- nakla buluşmaması gerekmektedir. Söz konusu tutuşturucu kaynaklar 13 adet olup, bu kaynaklar TS EN 1127 standardın- da tanımlanmıştır. İşletmelerde olabilecek kaza ve bakım gibi faaliyetler nedeniyle patlayıcı ortamın oluşma olasılığını kal- dırmak çok mümkün gözükmemektedir. Buradaki asıl önemli nokta, potansiyel patlayıcı ortamlardan tutuşturucu kaynak- ların berteraf edilmesidir. Bu kaynakların her biri çok önemli olsa da işletmelerde en çok karşılaşılan tutuşturucu kaynaklar kıvılcımlar, sıcak yüzeyler ve statik elektriktir. Patlayıcı ortam- lardaki en önemli tutuşturucu kaynakları, elektrik tesisatıyla alakalıdır. Söz konusu ekipmanlarla ilgili 2014/34/AB direkti- fi, Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından uyumlaştı- rılarak ülkemizde “Muhtemel Patlayıcı Ortamlarda Kullanılan Teçhizat ve Koruyucu Sistemler ile İlgili Yönetmelik” olarak yayımlanmıştır. Bu yönetmelik, doğru zona (bölge), doğru ekipman kullanımını ve tipini öngörmektedir. Bir önemli diğer tutuşturucu kaynak ise statik elektriktir. Statik elektriklenme çalışanın kendisinden kaynaklanabildiği gibi çalışma sırasında kullandığı ekipman, araç ve gereçten de kaynaklanabilir. Yan- gına yol açabilen statik elektrik boşalmaları belirli şartlar al- tında oluşabilir. Yüklenmiş, yalıtılmış iletken parçalardan olan boşalmalar, kolayca yangına yol açan kıvılcımlara yol açabilir. İletken olmayan malzemelerden yapılan parçalar (bunlar ara- sında plâstiklerin çoğu ve diğer bazı malzemeler sayılabilir) söz konusu olduğunda, saçaklı boşalmalar ve özel durumlarda hızlı ayırma işlemleri (makaralar üzerinde hareket eden filmler, tahrik bantları ile ilgili işlemler) sırasında veya iletken ve ilet- ken olmayan malzeme kombinasyonları sebebiyle de gelişen saçaklı boşalmalar mümkündür. Tablo 1. Bazı yanıcı gazlar ve yanıcı sıvı buharları için alt (LFL) ve üst patlama(UFL)limitleri Madde Formül LFL UFL Metan CH4 5,00 15,00 Etan C2H6 3,00 12,50 Propan C3H8 2,12 9,35 Hekzan C6H14 1,18 7,40 Etilen C2H2 2,75 28,60 Propilen C3H6 2,00 11,10 Amonyak NH3 15,50 27,06 Asetilen C2H2 2,50 80,00 Benzen C6H6 1,40 7,10 Toluen C7H8 1,27 6,75 Metil Alkol CH4O 6,72 36,50 Etil Alkol C2H6O 3,28 18,95