Yangın ve Güvenlik Dergisi 201. Sayı (Eylül 2018)

Yangın ve Güvenlik / Eylül 2018 57 yanginguvenlik.com.tr GAZ DEDEKTÖRÜNÜZ ÇALIŞIR DURUMDA MI? Bir gaz ölçümü yapmadan önce aşağıdaki dört adımın gerçekleştirildiğinden emin olunuz: 1. Batarya ömrü ve ekran açısından cihaz testi 2. Fonksiyon testi 3. Temiz hava testi 4. Hortum dahil tüm sistemde kaçak testi ve pompa fonk- siyon testi TEMSILI ÖLÇÜM NOKTALARI NASIL BELIRLENEBILIR? Metan tespit edilecekse ve gaz numunesi konteynerin tabanından alınırsa, bir patlama riskinin hala mevcut olduğu herkesçe bilinmelidir. Metan, ortam havasına hızla karışan hafif bir gazdır ve yukarıya yükselme eğilimindedir. Konteynerin tabanındaki gaz konsantrasyonu, ortamın ne kadar patlayıcı olduğunu göstermez. Bir konteynerde hidrojen sülfit tespit edilecekse, konteynerin üst kısmından alınan bir gaz numu- nesi güvenilir olmayacaktır: Molar kütlesi 34 g/mol olan H2S, havadan (29 g/mol) önemli oranda daha ağırdır ve bu yüzden tabana çöker. Her iki örnek de gösteriyor ki: Yanlış konumdan alınan ölçümler, bazı durumlarda ölüme yol açabilir. GENEL BIR KURAL OLARAK: Hafif gazlar hızla havaya karışır, bulutun hacmi hızla artar ve bulut yukarıya yükselir. Bu yüzden açık ortamda ölçümlerin, kaçağa yakın bir konumda yapılması gerekir. Kon- santrasyon artışı, konteynerlerin üst kısımlarında gerçekleşir. Ağır gazlar sıvılar gibi tabanda akar, engelleri aşar veya yapışır, ortam havasıyla çok az oranda karışır. Ölçümün, tabandaki akış alanında yapılması gerekir. Bununla birlikte beklenen tehlikeli maddelerin molar kütlesi ve fiziksel özellik- leri, yeterli ölçüm noktalarını tanımlamanın sadece iki önemli yönüdür. AŞAĞIDAKI HUSUSLARIN DA DEĞERLENDIRILMESI GEREKIR: • Konteynerin veya kapalı alanın türü ve şekli: Hiçbir depo yüzde 100 dengeli bir konumda değildir. Ağır gazlar tabanın alçak olduğu yerlerde birikirken, hafif gazlar en yüksek konumda birikir. • Sıcaklık: Örneğin güneşin saatler boyu depo üstüne parla- ması sonucu gazlar ısınırsa, moleküller daha hızlı hareket etmeye başlar ve difüzyon (ortam havasıyla karışma) hızı artar. • Havalandırma: Hava akımları gaz bulutlarının konumunu ve konsantrasyonunu değiştirir. Bir diğer önemli husus: Çalışmanın yapılacağı konteyneri boru hattından ayır- mak her zaman mümkün olmayabilir. Bu durumda gazın içeri akıp akamayacağını belirlemek gerekir ve örneğin personelin kişisel koruyucu ekipmanı ile ilgili ilave uygun koruyucu önlemlerin alınması şarttır. BIR GAZIN HAVADAN AĞIR MI YOKSA HAFIF MI OLDUĞU NASIL BELIRLENEBILIR? Bileşimin molar kütlesini, havanın molar kütlesi (29 g/ mol) ile karşılaştırarak. Bileşenin molar kütlesi, elementlerin molar kütlelerini toplayıp indeks sayıları ile çarparak bulunur. Her bir elementin bağıl atomik kütlesi, periyodik cetvelde elementin yazılı adının altında bulunabilir. Hidrojen sülfit M(H2S) = 2 x M(H) + M(S) M(H2S) = 2 x 1,01 g/mol + 32,07 g/mol = 34,09 Sonuç: M(H2S) > M(hava) (hidrojen sülfit, havadan daha ağırdır) Metan M(CH4) = M(C) + 4 x M(H) M(CH4) = 12,01g/mol + 4 x 1,01g/ mol = 16,05 Sonuç: M(CH4) < M(hava) (metan havadan daha hafiftir) Atmosferde oksijen eksikliği, ancak içerik yüzde 17'nin altına düştüğünde insanlar açısından tehlikeli hale gelir. O zaman neden örneğin yüzde 20,5'lik bir içerik, gaz ölçümünde endişe verici bir değerdir? Çünkü azalan oksijen içeriğine sahip bir atmosferde, pat- layıcı ve tehlikeli madde eşik değerleri çoktan aşılmış olabilir. Hava, beşte dört azot ve beşte bir oksijenden oluşur. Bu karışıma bir soy gaz salınırsa, sadece yer değişimi ile oksi- jen içeriği değil azot içeriği de, üstelik dört kat azalacaktır. Örneğin %10 hac. helyum salınırsa, oksijen konsantrasyonu %2 hac., azot konsantrasyonu da %8 hac. azalacaktır. Gelin buna ters sıralamada bakarak, ne anlama geldiğini açıklayalım: Bir gaz dedektörünün bir konteynerde %20,5 hac. oksijen içeriği ölçtüğünü varsayalım. Salınan gaz sadece %0,4 hac. oksijenin değil, ayrıca %1,6 hac. azotun da yerini almıştır. Böylece atmosferde toplamda %2,0 hac. istenmedik madde mevcuttur. Bu da kabaca 20.000 ppm'ye eşdeğerdir - nere- deyse tüm tehlikeli maddelerde ölümcül bir konsantrasyon. Genel bir kural olarak: Kapalı bir alanda %5 hac. taşıyıcı gaz, oksijen içeriğini %1 hac. düşürür. Bir konsantrasyonun %1 hac. oranı, 10.000 ppm'ye eşdeğerdir.