D . . z · . . .. d Dr R:.ım OUPTA unya ıteraturun en · Çcı ırc:1: ,ı;.:omy ERKAN •• •• Fire & Rescue Dergisi'nin Ekim 1995 sayısından çevrilmiştir. YANGIN SONDURME TOZLARI Kimyasal kuru tozlar, özenle seçilmiş ve partikül büyüklüğü dağılımının belirli bir dilime düşen, özel katkı maddeleri ile harmanlanmış kimyasallar olup partiküllerinin üzeri özel imalat teknikleri kullanılarak tozun püskürtülürken serbestçe akmasını sağlayacak, kavrulmasını önleyecek ve su çekerek nemlenmesinin önüne geçecek şekilde kaplanır. Piyasada bulunan BC tozlarının ana bileşeni, ya sodyum bikarbonat, potasyum bikarbonat, potasyum sülfat ya da potasyum klorür'dür. Tozun söndürme etkinliği, kimyasal yapısı ve özgül yüzey alanı tarafından belirlenir. Özgül yüzey alanı, tozun ne derecede ince/inceltilmiş olduğunun bir ölçüsüdür. Buna göre, toz ne kadar inceyse özgül yüzey alanı da o kadar geniş olacaktır. Uygulamada bunun bir üst sınır vardır çünkü toz ne kadar incelirse o kadar da hantallaşır, dolayısıyla yangın bölgesine püskürtebilmek de o kadar güçleşir. Özgül yüzey alanı için tipik rakamlar, ana bileşen hariç diğer faktörler sabit alındığında, yaklaşık 2.000 - 4.000 cm2/g'dir. Potasyum tuzları bazlı tozlar, sodyum tuzları bazlı olanlardan daha etkindir. Ancak, potasyum tuzl arı, genelde, sodyum tuzları'ndan üç ila dört kat daha pahalı olmaktadır. BC tozları, yalıtkan olmalarından dolayı aktifhaldeki elektrik ekipmanda çıkan yangınlarda kullanılabilmektedir. ABC Tozlan Bu tozlar, mono amonyum fosfat ve amonyumsülfat bazlıdır. Söndürme etkinlikleri, karışımdaki monoamonyum fosfat yüzdesine ve özgül yüzey alanına bağlıdır. Piyasada % 15'ten % 95'e kadar değişen oranlarda monoamonyum fosfat ve diğer önemli bileşen olarak da amonyum sülfat içeren ABC tozları bulunmaktadır. Fosfat düzeyi yükseldikçe tozun etkinliği artmaktadır. Pahalı olan bileşen monoamonyum fosfat olduğundan fiyat da buna bağlı olarak önemli derecede farklılık göstermektedir. Bu nedenlerle Avrupalı imalatçılar piyasadaki talebe cevap verebilmek için birkaç farklı kalitede ABC tozları da yalıtkan olduğundan aktif elektrik yangınlarında kullanılabilmektedir. ' D ' Sı nı f ı Tozlar Bugüne dek silika, perlit (perli�e), grafit, terner ötektik klorür (ternary eutectic chloride) vs bazlı pek çok katı söndürücü piyasaya çıktı. Yanıcı metal yangınlarında kullanılan en etkin söndürücü maddeler sodyum ve potasyum'dur - klorür bazlı tozların paslanmaz çelik ekipmanda gerilim korozyonuna neden olma ihtimalleri vardır. SÖNDÜRMEMEKANİZMASI Yanıcı sıvılarıdan (B) ve gazlardan (C) kaynaklanan yangınların büyük çoğunluğu, havadaki oksijenin yanıcı ürünlerinin ani egzotermik oksidasyonu nedeniyle çıkmaktadır. Dolayısıyla bu tür yangınların söndürülmesi, bu oksidasyon sürecinin ya hava kaynağının kesilmesi/engellenmesi yoluyla veya yangın yatağının soğutularak yanmanın (combustion) kendini idame ettiremeyeceği noktaya kadar yavaşlatılması yoluyla ya da alev bölgesinde sürmekte olan oksidasyon tepkimelerinin paralize edilmesi yoluyla mümkün olabilmektedir. Yangın söndürücü tozlar açısından bakıldığında, ilk iki yöntemin herhangi ciddi bir değeri yoktur. Kuru toz karışımının yanıcı sıvı kaynaklı yangınları yanma bölgesindeki kimyasal tepkimelere müdahale ederek söndürdüğü sanılmaktadır. Kısaca özetlersek, bu kimyasal tepkimeler, (kimyasal olarak oldukça aktif bir durumda bulunan) serbest radikaller denebilecek maddelerin formülasyonuvekombinasyonundan oluşur. Bu serbest kök maddeler, alev alanına YANGIN VE GÜVENLİK DERGİSİ SAYl-21
RkJQdWJsaXNoZXIy MTcyMTY=