Yangın ve Güvenlik Dergisi 219. Sayı (Kasım-Aralık 2020)

yanginguvenlik.com.tr 32 Yangın ve Güvenlik / Kasım-Aralık 2020 MAKALE SES YÖNLENDİRMELİ TAHLİYENİN İNCELENMESİ GİRİŞ B irçok binada çıkış rotaları görsel vasıtalarla, “çıkış işaretiyle” belirtilir. Fakat işaret kolaylıkla, hatta düşük duman seviyesiyle dahi, engellenebilir. Bunun yanında, çıkışlar aynı zamanda, süpermarketler ve büyük alışveriş merkezlerinde olduğu gibi, bulunması zor, görsel olarak karışık yerlerdedir. Birçok davranış araştırması [2, 3, 4] bir yangın halinde insanların gösterdiği en doğal davranışın binayı girdikleri yerden boşatmak olduğunu defalarca gös- termiştir. Bu nadiren en çabuk veya en uygun yoldur. Birçok insan en yakın çıkışları fark etmekte başarısız olur ve bazı durumlarda görülebilir yangın çıkışlarını hızla geçer. Yönlendirmeli ses binayı kullananlar için çıkış işaretlerini iyileştirecek bir çözüm sunan yeni bir teknolojidir. Bu teknoloji binayı kullananlara anında nokta olarak sesin nereden gel- diğini bulmalarına ve çıkışı yeniden belirlemelerine yardımcı olabilir. Teknoloji Leeds Üniversitesinden Profesör Deborah Withington tarafından ortaya koyulmuştur. Profesör içinde dijital ses olan ve olmayan, suni olarak duman meydana getirerek düşük görüş mesafesiyle boşaltmanın yapıldığı ve çeşitli oda ve karmaşık koridor düzenlemelerinin olduğu çok sayıda boşaltma testi yapmıştır [5, 6, 7, 8]. Ortamın dumanla doldurulduğu ve çıkış işaretlerinin çok az veya hemen hemen hiç görülmediği senaryolarda, dijital ses süjelerin en yakın çıkış noktasını bulmalarında zamanı kısaltan ipuçlarını sağ- layarak faydasını göstermiştir. Boer L C [9, 10] Profesör Deborah Withington’un çalışmasını esas alarak yeni bir ses sinyali tasarladı ve tünel ve gemi ortamında bazı tahliye testleri yapılmasını teklif etti. Yönlendirmeli ses teknolojisi birçok ülkede yaygın biçimde kullanılmaktadır. NFPA72 Ame- rika Ulusal Yangın Alarm Yönetmeliği [11] 2007 baskısından beri yönlendirmeli ses yapıcıların tesisatı ve bakımı üzerine kılavuzluk yapmaktadır. Ayrıca BSI yönlendirmeli sesli tah- liye sistemlerinin tasarım ve montajı için BS 8465-2005 uygulama kuralları standardını [12] ve bunlarla ilgili şartlar ve testler için BS PAS 41:2003 standardını [1] yayınlamıştır. SES YÖNLENDİRMELİ TAHLİYE PRENSİPLERİ Ses kaynağının yerinin nokta olarak belirlenmesi kabili- yeti ses fiziği ve insanın işitme mekanizmasının fizyolojisine dayanır. Beyin çok miktarda sinyal işler, bunlardan bazıları ses kaynağının mevkiinin ipuçlarını sağlar. Binanın çeşitli yerlerine yerleştirilmiş alarm sinyali ve sesli mesaj üreten kornalar, ziller ve hoparlörler tipik olarak insan- ları ani bir tehlikeye karşı uyarmak için ayni anda mümkün olduğu kadar geniş bir alanda çalışırlar; fakat hiçbiri en yakın çıkışların yönü ve yeri hakkında bir bilgi vermez. İnsanlar 20 Hz ile 20000 Hz arasındaki aralıkta ses sinyal- lerini duyabilir. İlk yer belirleme çözümleri kulaklar arasındaki zaman farkları, kulaklar arası ses şiddeti farkı ve Başla İlgili Transfer Fonksiyonu (Head-related transfer function (HRTF) ile getirilmiştir. Düşük frekanslarda gelen ses sinyalleri ara- sındaki zaman gecikmesi ayırt edilebilir. Kulaklar arası zaman WENHUI DONG, CHUNYU YU, MEI ZHIBIN Shenyang Yangın Araştırma Enstitüsü, Çin