Yangın ve Güvenlik Dergisi 236. Sayı (Ocak-Şubat 2023)

48 YANGIN ve GÜVENLİK • Ocak-Şubat / 2023 ortaya çıkmasıdır.” biçiminde ifade ederek [2] devrimsel olarak nitelediği dijital dönüşümlere iş dünyasının verdiği tepkiler çerçevesinde, işgücünden nitel sıçrama yapmasının beklendiği görülmektedir. Ancak bu beklentiyi paradoks haline getiren; Birleşmiş Milletler’in 70, ILO’nun 90 yılı aşan çabalarına rağmen iş kazalarının, işçi ölümlerinin ve meslek hastalıkları önlenememiş olmasıdır [3]. Türkiye iş kazalarında Avrupa ve dünyada ilk sıralarda; ölümlü iş kazalarında ise Avrupa’da birinci sırada yer almaktadır. İş kazalarına yol açan ve artıran nedenler iş güvencesinin azalması, esnek çalışma biçimleri, çalışma koşullarının ağırlaşması; özelleştirme, sendikasızlaştırma ve taşeronlaştırmanın yaygınlaşması; sosyal güvenlik ve güvenceden yoksun kayıt dışı işçilik ve çocuk işçi çalış- tırma, işverenlerin önlem almadaki isteksizliği, işyerlerinin denetlenmemesi, idari-cezai yaptırımların yetersizliği [3] biçiminde sıralansa da, yanı sıra önemli neden olarak Tür- kiye gibi işsizlik oranının yüksek olduğu ülkelerde maddi getirinin çalışma şartlarının güvence ve güvenliğinden önce gelmesi yer almaktadır. Özellikle maden ve inşaat işçiliği gibi çalışma koşullarının ağır olduğu işlerde iş güvenliğinin sağlanması daha çok öne çıkmasına rağmen, bu sektörlerde istihdam edilenlerin çaresizliği önlemlerin üzerini örtmektedir [4]. Bu olgulardan yola çıkan çalışma; yazarın 21. yy.’da iş kazaları ve meslek hastalıkları dolayısıyla her yıl ortalama 2,7 milyon üzerinde insanın ölmekte olduğu anomalisin- den hareketle, gerek Türkiye’de gerekse de Avrupa’da ve dünya genelinde özellikle işçi ölümlerinin yoğun olduğu sektörlerde, işkollarında geleceğin işgücü olarak ifade edi- len yapay zekânın ya da robot işçilerin istihdamına öncelik verilmesi önerisini tartışmaya açma yöneliminde olup; amacı, önerinin iş ölümlerinin yoğun olduğu tarım ve inşaat sektörlerinde uygulanabilirliğini değerlendirmektir. 2. TEMEL KAVRAMLAR Çalışmanın dayanağını oluşturan temel kavramlar olan otomasyon, yapay zekâ, robot ve işçi ölümleri aşağıda genel hatlarıyla tanımlanmaktadır. 2.1. Otomasyon Otomasyon bir sistemdir; bir işin insan ile makine arasında paylaşılması ya da insan aracılığı olmadan işlerin otomatik olarak yapılmasıdır. Toplam işin paylaşım yüzdesine göre insan gücünün yoğun olduğu otomasyon sistemleri “yarı otomasyon”, makinenin yoğun olduğu sis- temler de “tam otomasyon” olarak adlandırılırlar [5], [6]. Endüstride otomasyon sistemlerinde robotlar, bilgisayarlar ve bilgi teknolojileri kullanılmaktadır. Böylelikle üretim süreçlerinde kalite, verimlilik ve esnekliğin artırılması, enerji tasarrufu, detaylı ölçüm ve raporlama sağlanabil- mektedir. Otomasyon enstrümanları yapısal özellikleri ve otomasyon biçimleri açısından farklılıklar göstermekte ve bu farklılıklara bağlı olarak literatürde “akıllı el”, “mekanik beden”, “robot işçi”, “yapay insan” ya da “yapay köle” biçimlerinde çeşitli adlandırmalar yer almaktadır. 2.2. Yapay Zekâ Yapay zekânın literatürde dört kategoride sekiz ayrı tanımı yapılmaktadır [7] 2.2.1. İnsanca Düşünmek Bilgisayarları düşünebilir yapmak için heyecan verici yeni çaba, tam ve gerçek anlamda zihinleri olan makineler- dir (Haugelang, 1985). İnsan düşünüşüyle ilişkilendir- diğimiz faaliyetlerin otomasyonu, karar verme, problem çözme, öğrenme gibi etkinliklerdir (Bellman, 1978). 2.2.2. İnsanca Davranmak İnsanlar tarafından gerçekleştirildiğinde zekâ gerektiren işlevleri gerçekleştiren makineler yaratma sanatıdır (Kur- zweil, 1990). Bilgisayarların, şu anda insanların daha iyi olduğu şeyleri nasıl yapacağı üzerine bir çalışmadır (Rich ve Knight, 1991). 2.2.3. Rasyonel Düşünmek Sayısal modellerin kullanımıyla zihinsel fakültelerin çalışmalarının incelenmesidir (Charniak ve McDermott, 1985). Algı, mantık ve hareket etmeyi mümkün kılan sayısal çalışmalardır (Winston, 1992). 2.2.4. Akılcı Olmak Sayısal zekâ, akıllı ajanların tasarımının incelenmesidir (Poole et al., 1998). Yapay zekâ, eserlerdeki akıllı davranış- larla ilgilenmektedir (Nilsson, 1998). Yukarıda görüldüğü üzere insan merkezli yaklaşımlar, kısmen insan davra- nışlarıyla ilgili gözlemleri ve hipotezleri içerir, ampirik bilimin alanıdır. Rasyonalist yaklaşımlar ise, matematiğin ve mühendisliğin bir kombinasyonunu içerir [7]. MIT YZ Laboratuvarı kurucusu Marvin Minsky’ye göre ise yapay zekâ “İnsanlar tarafından yapılsa zekâ gerektirecek olan işlerin makineler tarafından yapılması bilimidir.” [2] ve tüm tanımlardan hareketle bir bilim olarak yapay zekânın bilgisayar bilimleri, matematik, biyoloji, psikoloji, felsefe gibi birçok farklı bilim dalı ile ilgili olduğu söylenebilir. Ayrıca vurgulamak gerekir ki; günümüzde gelinen noktada belirlenmiş parametreler çerçevesinde zekâ gerektiren sorunları çözen yapay zekâ sistemleri, sürekli öğrenen MAKALE