Yangın ve Güvenlik Dergisi 242. Sayı (Ekim 2023)

47 YANGIN ve GÜVENLİK • Ekim / 2023 MAKALE mektedir. Belli güçlere kadar otomatik sigorta, kontaktör gibi şalt cihazlarının belli şartlar altında çalışabilecek ex-proof özellikte olanları üretilmektedir. Özellikle dağıtım ve motor kontrol panolarının güvenli bölgeye tesis edilmesi, enerjinin kullanıcıya uygun kablo ile taşınması elektriksel güvenlik ve maliyet açısından daha uygun olacaktır. Standart TSE EN 60079-14, Madde 4.1 Genel Kurallar bölümünde “Elektrikli cihazlar, uygulanabilir olduğu sürece, tehlikesiz alanlara yerleştirilmelidir. Bunun yapılamadığı yer- lerde, uygulanabilir en az tehlikeli alanlara yerleştirilmelidir.” [1] önermesi bulunmaktadır. Kullanılacak ekipmanların da yürürlükteki yönetmelikler gereği belgeli olması gerekmek- tedir. Belgeli ekipman kullanımı, ekipmanların uygun stan- dart özelliklerini karşıladığına ilişkin gerekli garantiyi sağlar. Ülkemizde yayımlanan yönetmeliklerin atıfta bulunduğu Avrupa normlarından dolayı ülkemizde kullanılacak olan ex-proof ekipmanların ATEX sertifikalı olması zorunludur. Tehlikeli bölgelerde hangi Kuşak ’ta (ZONE) hangi ekip- manın kullanılacağını belirlemek için Tablo-1 kullanılabilir. Kuşak ’a göre koruma tipi belirlendikten sonra elektrikli cihazı, en büyük yüzey sıcaklığı mevcut olabilen herhangi bir gaz veya buharın tutuşma sıcaklığına erişemeyecek şekilde seçilmelidir. Elektrikli cihazın üzerine işaretlenebilen sıcaklık sınıfları- nın sembolleri Tablo-2’de gösterilen anlamlara sahiptir. Tablo 3’teki patlayıcı ortamı oluşturan maddenin gaz grubuna göre de ekipmanın seçimi tamamlanır. 3. KABLOLAR Genellikle patlayıcı ortamlarda kullanılacak kablolar konusunda yanlış bilgiler bilgi kirliliğine sebep olmaktadır. Öncelikle ATEX kapsamında kablolar kendi başına bir arıza kaynağı olarak görülmemektedir. Bundan dolayı ex-proof kablo diye bir kablo yoktur. Standart sadece çabuk aşınan tip olarak bilinen düşük uzama mukavemetli kabloların ve kendinden emniyetli “ia” devrelerde alüminyum kabloların kullanılmasını yasaklamakta, bunun dışında ilave tedbirler için tavsiyelerde bulunmakta, IEC 60332-1-2 veya IEC 60332-3-22'ye uygun olarak testlere dayanmalarını sağla- yan alev yayılma karakteristiğine sahip kabloları zorunlu kılmaktadır. Kablolar ve kablolama sistemleri ile ilgili bölümde kablo tesisatı önerileri mevcuttur. “Madde 9.3.7 Kablo sistemleri ve yardımcı düzenleri, pratikte mümkün olduğunca meka- nik hasara, korozyona veya kimyasal etkilere (örnek olarak çözücülere) ve ısı etkilerine (kendinden güvenlikli devreler için Madde 16.2.2.5’e de bakınız) maruz kalmaları önlene- cek konumlarda tesis edilmelidir. Bu yapının etkilenmesi önlenemiyorsa boru içinde tesisat yapılması gibi koruyucu önlemler alınmalı veya uygun kablolar seçilmelidir. (Örnek olarak mekanik hasar riskinin en aza indirilmesi, zırhlı, ekranlı, kaynaksız alüminyum kılıflı mineral yalıtımlı metal kılıflı veya yarı sert kılıflı kablolar kullanılabilir.)” [1] Patlayıcı ortamlarda kullanılan kabloların olası bina içerisindeki tesisatlarında Binaların Yangından Korunması Yönetmeliği’ndeki şartları da sağlaması gerekir. Özellikle halojen içermeyen kablo kullanılması ATEX haricindeki diğer yönetmeliklerle de uyum sağlayacaktır. Bu durumda özetlenecek olursa patlayıcı ortamlardaki ex-proof tesisatlarda alev iletmemek ön şart olmak kaydıyla halojen içermemek ve işletme şartları gerektiriyorsa çelik zırhlı kablo kullanmak bütün şartları sağlayacaktır. Güvenli ortamdan gelip yine güvenli ortama giden kablo tesisatının güzergahı patlayıcı ortamdan geçiyorsa bu kablo ve tesisatının da ex-proof özellikte ve tehlikeli bölge sınıfına uygun olması zorunluluktur. Uygulama açısından zor ve maliyeti yüksek olan borulu (conduit) tesisat, ex-proof bir ekipmana birden fazla kablo girmesi durumunda bazı uygulama kolaylıkları sağlar. Fakat borulu (conduit) bağlantı kullanılacak ise imalatçının ürün kataloğunda belirttiği uyarılar dikkate almak zorunludur. Çünkü katalog değerlerinin dışına çıkıldığında ekipman garanti ettiği ex-proof özellikler dışına çıkar ve güvenlik bozulur. Ayrıca boru veya durdurucu ekipmana doğrudan değil bir boru rakoru ve nipel yardımı ile bağlanmalıdır. IEC borulu tesisata karşı çıkmamakla birlikte uygulan- dığı takdirde uyulması gereken koşullar için IEC 60079-14 gerekli açıklamaları içermektedir. Borulu bağlantıda ekipman çıkışlarında durdurucu malzeme takılması ve özel reçine (seal compound) ile doldurulması zorunluluktur. 4. KABLO GİRİŞLERİ Tesisatta kullanılacak kablonun seçiminden sonra ex-proof ekipmana bağlantısı, ex-proof özelliği sağlayabilmek için diğer önemli ve tamamlayıcı bir konudur. Kabloların ekipmana bağlanmasında istenen en önemli özellik; herhangi bir şekilde çekildiklerinde akım ileten canlı kısma çekme yükünün aktarılmamasıdır. Her kablo rakoru bu özelliğe sahip değildir. Ex-proof ekipmanlarda kullanılan ex-proof kablo rakorları için IEC 60079-0’da bu konuda çok uzun açıklamalar vardır ki, tavsiye değil zorunluluktur. Ex-proof kablo rakorunun seçimi hem kablonun tipi ve boyutu hem de ex-proof ekipmanın bağlantı kutusunun koruma sınıfına göre yapılmak zorundadır. Uygulamacıların karşısına çıkacak önemli bir konu da ekipmanın koruma sınıfı “d” tipi, terminal kutusu “e” tipi koruma sınıfında olmasıdır. Bu durumda kablo rakoru “e” tipi korumalı ve kablo tipine (zırhlı/zırhsız) göre seçilmelidir. Bu gibi durum-