Yangın ve Güvenlik Dergisi 243. Sayı (Kasım-Aralık 2023)

24 YANGIN ve GÜVENLİK • Kasım-Aralık / 2023 MAKALE Yangında İnsan Davranışlarının İncelenmesi ve Değerlendirilmesi (*) LATİF ERDOĞAN - RIDVAN ÖZGÜN Konya Büyükşehir Belediyesi İtfaiye Daire Başkanlığı 1.GİRİŞ Y anıcı maddenin oksijen ve ısı ile birleşmesi ve tutuşma sıcaklığına ulaşması sonucu meydana gelen olaya yanma denilmektedir. Yanma olayının geniş bir alana yayılması ve kontrolden çıkmasıyla yangın oluşur. Yangının sebeplerine bakıldığında doğa olay- ları, bilgisizlik, ihmal, kazalar vb. olmaktadır. Yangınlarda can kayıplarını en aza indirmek için insanların kısa sürede binayı terk etmeleri gerekir. Bu hususta insanların yangın anındaki davranış ve yönelimlerini belirleyebilmek tahliye sürelerinin azaltılabilmesi açısından önemlidir. Yangınlarda insan davranışı konusunda Amerika Birleşik Devletlerinde 1940 ve 1950’li yıllarda yapılan araştırmalara ilgi eksikliği vardı. Yangınlarda büyük can kayıpları olmasına rağmen yangında insan davranışı konusuna gereken önem verilemedi. Bu konunun Amerika birleşik devletlerinde, yapılan araştırma ve yayınlar için en verimli dönemi 1970’li yıllardan sonra başlamıştır. İnsanların yangın anında vereceği tepki yaş, cinsiyet, eğitim, kişilik ve meslek ile alakalıdır. Yangın anında, öncesinde ve sonrasında gerekli tedbir ve önlemler alınırken insanların yangın konusundaki eğitim düzeyi de göz önünde bulundurulmalıdır. 2.YANGIN ANINDA İNSAN DAVRANIŞLARI 2.1 Yangın Anında İnsan Davranışları ve Eğilimleri Yangında İnsan davranışını modellemek için dikkate alınan faktörler şunlardır: • Yangınlarda panik sebepli ölümlerin, çoğunlukla insan- ların yangından geç haberdar olmasından kaynaklandığı düşünülmektedir. • İnsanlar hemen hemen bütün yangın alarmlarının yanlış alarm veya tatbikat olduğunu varsaymaktadır. Bu durum yangın alarm sistemlerinin her zaman güvenilir olmadı- ğını göstermektedir. • Yangının öğrenildiği ilk durumda yapılan hareketlerin çoğu kaçma eğiliminde değil sorgulama eğilimindedir. • Acil durum işaretleri kaçış esnasında her zaman fark edilmeyebilir. • İnsanlar, özellikle görüş mesafesi 10 metrenin üzerinde ise dumandan geçmeye hazırdır. • İnsanlar kaçış esnasında tanıdık çıkışlara yönelme eğili- mindedir. • Afetlerde insanlar genellikle duygusal bağ kurdukları arkadaşlarına doğru ve onlarla birlikte hareket ederler. • İnsanların çoğunlukla yangını nasıl önleyeceği ve yangın anında nasıl davranacağı konusunda eğitim almadığı göz önünde bulundurulmalıdır. 2.2 Yangın Anında İnsan Davranışları Araştırma ve Anket Sonuçları Yangında insan davranışları ile ilgili Portekiz’de yapılan araştırmalara ait sonuçlar daire grafiği ile gösterilmiştir (Cor- deiro, 2011). Grafik incelendiğinde insanların %53’ünün yangın anında bulundukları binaya göre farklı davranış sergi- leyeceği görülmektedir. %44’lük bir kesim ise aynı davranışı göstereceğini belirtmektedir (Şekil 1). Kaçış planının bilinmesi yangında tahliye süresini kısaltması açısından önemlidir. Fakat ilgili grafiğe bakıldı- ğında katılımcıların %63’ünün kaçış planını bilmediği görül- mektedir. Bu durumun yangın anında panik ve kargaşaya yol açacağı düşünüldüğünde; %63 lük oranın ne kadar büyük bir kesimi kapsadığı anlaşılmaktadır (Şekil 2). Yangın anında başkalarına yardım etmek özellikle küçük yaş grupları ve engelli kişiler düşünüldüğünde büyük önem (*) Mimarlık ve Yangın Sempozyumunda yayınlanmıştır.