dolayısıyla insanlar tarafından hissedilmez. Bir metalin paslanması bu sürece örnek gösterilebilir. Yanma reaksiyonu ise çok hızlı gelişir ve ısı üretimi dağılımdan daha hızlı olarak gerçekleşir. Sonuçta büyük sıcaklık artışları olur (yüzlerce, bazen de birkaç bin derece). Sıcaklığın çok yükselmesi halinde çoğunlukla reaksiyon bölgesinden ışık yayıldığı görülür. Havasız ortamlarda alevli yanan bazı kimyasal bileş ikler var ise de, yangın korunumunun ilgi alanı değişik maddelerle hava içindeki oksijen arasında oluşan yanma reaksiyonlarıdır. Alevli Ya Da Alevsiz Yanma Alev, gaz durumunda bir oksitlenme reaksiyonudur (yanan mumun sarı alevi, Resim 5). Kibrit ya da mum Ters çevrilmiş cam fanus yanma Fanus aşağıya indirildiğinde ürünü karbondioksitin birikmesini karbondioksit mum alevinin sağlar üzerine çöker. 1 1: 111 11:1 11 ! ! !!! il ! 111 ı•: 1 11 il "=--, 111 1 11 1 ,,-_ ı; ı ı: · ({ ; ı1 ]) (.'.\ ır ' \-=j ~I , .il il \ :! !! 1, ,, 1 ' ı ıı il Mum Kendiliğinden sönen mum yandığında gazlı alevin ısısının bir bölümü katı nesneye transfer edilir ve katının buharlaşmasına neden olur. Bu buharlaşmada moleküller kimyasal ayrışmaya uğrayabilir ya da uğramayabilir. Eğer kimyasal ayrışım (decomposition) oluşursa buna pyrolysis denir. Yanma alevsiz de oluşabilir. Buna için için yanma (smoldering), karlaşma (glowing), alevsiz (non-flaming) yanma denebilir. Sigara bu şekilde yanar. Mobilya döşemesinde kullanılan pamuk ya da poliüretan köpük dolgu, için için yanar. Hızar talaşından oluşan büyük yığınlar ya da kömür haftalarca bazen aylarca için için yanabilir. Bu tür yanma genelde gözenekli malzemelerde oluşur. Böyle malzemeler ısıtıldığında kömürleş i r (resim 6). gözeneklerine girer. Malzemenin içinde, dıştan görünmese bile bir korlaşmış reaksiyon bölgesi vardır. Gözenekli malzemelerin ısı iletkenlikleri zayıftır yani iyi ısı yalıtkanıdırlar. Bu nedenle yanma reaksiyonu yavaş gerçekleşse bile reaksiyonu beslemek için gerekli yüksek sıcaklığı sağlayacak yeterli ısı, reaksiyon bölgesinin içinde saklı tutulmuş olmaktadır. Bu süre içinde reaksiyon bölgesi, tutuşma oluşan noktadan öteye yalnızca 5 ya da 10 cm. yayılır ve sonra mobilya birden alevler içinde kalır. Alevli yanma sırasında yanma hızı, için için yanma sırasındakinden birçok kat daha büyüktür. Yanma Nasıl Başlar? Oksijen, bilinen birçok malzeme ile (kağıt, ahşap, doğal ve sentetik kumaşlar, lastik, plastikler, hidrokarbonlu sıvılar, alkol v.b.) ekzotermik olarak reaksiyona girebilirse de reaksiyonun hızı ortam sıcaklığında son derecede azdır. Ancak yanıcı ile oksijenin birarada bulunduğu küçük bir bölgede yüksek sıcaklık varsa oksitlenme reaksiyonu bu bölgede kendi ısısını ve gereksindiği serbest atomlarla moleküllerini üreterek çabucak daha yüksek bir hızda gerçekleşir. Böylece ısı yakın çevreye yayılır ve sonuçta yanmanın da yayılmasıyla yangın büyümüş olur. Başlangıçta oluşan sıcaklık değişik nedenlere bağlanabilir. Örneğin bir statik kıvılcım, sürtünme, bir elektrik devresinin aşırı ısınması, kusurlu üretilmiş ısıtma aygıtları, kesme kaynaklama işlemleri, yıldırım ya da sigara ve kibrit v.s.) Bazı durumlarda kendiliğinden ısınma sonucunda tutuşma da oluşabilir. Yanma Nasıl Yayılır? Yanmanın yayılımı, yanıcının gaz, sıvı ya da katı durumda oluşuna bağlıdır. Alevlenici bir gaz olması durumunda yayılım, gaz ile hava karışımına, aynı zamanda gazın hakeretliliğine ve çalkantısına bağlıdır. Bir sıvıda yanmanın yayılımı, yanmanın durgun sıvı birikintisi, akıcı bir sıvı, bir sprey, ince bir film ya da köpük içinde gerçekleşmesiyle ilgililidir. Bir katı nesne toz halde, ince bir katman (kağıt v.b.) halinde ya da çok kalın bir halde olabilir. Yanma, ince katmanlar üzerinde çok büyük hızla yayılır. Düşey durumdaki bir yüzeyde yukarıya doğru yayılım, aşağıya doğru ya da yanlara doğru yayılımdan çok daha hızlı olur. Yatay bir yüzey üzerinde yangının yayılımı, hava akımlarının yanma bölgesine doğru ya da ters yönde oluşuna bağlıdır. Yayılımın hızı, koşullara bağlı olarak saniyede birkaç metre ya da 0.1 mm. mertebesinde olabilir. Yangın yayılımının birçok durumunda temel mekanizma aynıdır. Şöyle ki: Bir enerji kaynağından üretilen bir miktar ısı doğrudan ya da dolaylı olarak (kondüksiyon-iletim, konveksiyon-taşınım, radyasyon-ışınım yoluyla) yakında bulunan yanıcılara transfer olur. Yanıcıların yanma sıcaklığına erişinceye kadar ısınmasıyla yanma gerçekleşir. Yangın ergiyen, damlayan metaller yoluyla ya da havada uçuşan yanıcı parçacıklarla da yayılabilir. Yanma Nası l Sona Erdirilir? Yanma için yüksek sıcaklık gerekir. Reaksiyonların bu Resıın 5 : ıkı tür yastıkla ıçm ıçııı yaııma orııekleıı. yüksek sıcaklıkta dağılacak olandan daha hızlı bir biçimde YANGIN VE GÜVENLİK · ~· · 90. . . MAYIS-HAZiRAN SAYI 31 •,
RkJQdWJsaXNoZXIy MTcyMTY=