sayıda "A", "B", "C",..... gözlem noktasına gerek görüldüğü hallerde, topraklama d i rencinin belirlenmesinde zorluklar göri.ilı11ektedir. Uygulanıada 2-tabakalı toprak üzerinde alman ölçme sonuçları ( ı o, 1 1 ) bile bazı yaklaşımlarn dayanmaktadıı: Bu ölçmede ilk katmanın özgül direnci = 100 olım.m alınmıştır; değişken büyüklükler ikinci katmanın özgül direnci ıt2 ile biıinci kahnanın kalınlığıdır. Gerekli bağıntılar aşağıda veıi lnıişti r: Rt=faık.Qı,K) K=[ıt2-ıtl]/[ıt2+ıtl] (4) (5) K, pozitifveya negatifdeğerleralabilir; K = O alınası homojen toprakyapısınakarşılık düşer. Yukaııdaki tanımlaı·doğı1ıltusunda, 2-tabakalı toprakta "homojen yapıdaki toprağa" göre özgül direnç bakımından şu değerlendirme yapılabilir: • rt2 > rtl iseRt aıiar; ıi2 < ı t l ise Rt azalır. : rt2 >ıtl iseh aıttıkçaRtazalır; ıi2 <rtl iselı aıttıkçaRtaıtaı·. 4.SONUÇ Topraklayıcının yerden daha az veya çok derineyerleştirilınesi, topraklayıcının tipinin ve sayısınındeğiştirilı11esi gibiyakiaşımlar; - toprağın doğasından gelen özellikleri doğrnltusunda- topraklama direncini geniş aıalıkta azalh11aktan uzaktır. Bir paratoner topraklama direnci (RP = Rt) için RP f Uda/ IY eşitsizliği gerçekleniyorsa, bir tehlike söz konusu olı11ayacaktıı: (Uda elekt rik tesisinin daı·beatlaınagerilimi ve lY yıldırım akırnın111 tepe değeridir.) Bu sebeple topraklamadirencinindolayısıylatopraközgül direncinin değeıi önem taşmıaktadıı·. Özellikle yeni açılacak/ kurulacak yerleşim noktalaıında kurulacak paratoner tesislerinin topraklama direnci ile ilgili aşağıdaki değerlendiımelereyerverilebilir: • Toprak diı·enci non-lineer özelliktedir; bu sebepleölçmevetasarım sırasmda logaritmik eksentakıınının kullanılı11ası söz konusudur. . Çünkü topraközgül direnci için fark eleğiI oran önemlidir. • Topraklama yapmak için en uygun zemin, kodu uygun (korunan binaya göre çok yüksekte veya çokalçakta olmayan), düşük ıtye sahip homojen topraktır. �Rıl [lf • Jeolojik etütlere bakılarak çok tabakalı zeminde topraklama yapına zorunluluğu bulunuyorsa, yeryüzüne en yakın tabakası "düşük rt ye sahip nokta(lar)" tercih eclilmelidiı: • Gerek üniform gerekse non-ünifornı toprakta ölçüm sonuçları "anlık"tıı·; birbaşka ifadeyle zamana göre değişkendir. • Topraklama yapılacak bölgede, jeolojik bilgiler ışığında çeşitli zamanlarda, değişik yer ve yönele alınmış ölçüm sonuçlarının sayısı ne kaclaı-çok olursa, topraklama direnci konusunda o derece iyi performans elde edilir. (Zonınluluk sebebiyle ıi si yüksek biı· noktada topraklama yapılacaksa, uygun yollarla topraklama direncinin düşürülme yolları aranabilir.) • Bölgedeyılclııını düşmesıklığmmaylarabağ!ı istaı-istiksel verileri bulunabilirse, paratoner topraklama direncinin olması gereken sınır değerleri ele önceden kestirilebilir. • Toprak özgül direncinin ölçülmesi sırasında, seçilecekmalıkta, biı'birini izleyen ölçümlerde 2 / 1 elen fazla değişim görüldüğünde geriye dönülür; daha sık ölçü noktaları seçilerek ölçmeyedevanı edilir. Homojen toprak için ölçme sonuçlarının "aritmetik oıialanıası" alınabiliı: • Çokdeğişken karaktergösteren zorarazide doğu-batı-kuzey-güney ekseninde A, B, C, D, . . . . . . gibi "gözlem noktalan"nın seçilmesi yerinde olur; bu noktaların sıklığı arazinin engebe durumuna bağlıdır. Örneğin "A" noktası için beliı·li 2'}nıan diliminde A [ ıil (lı l ); ıt2 (h2); .........] bilgileri oıiaya konulur. • Bayındırlık Bakanlığı Yapı İşleri Kuvvetli Akını İç Tesisatı Birim fiyat ve Taı·ifeleri'ncle, poz numarası 980-000 olan yıldırımdan korunma tesisatı kapsamında levha veya çubuk elektrotun ( b i rer adet) nıalze zenıe+nıontaj fıyatlaıı verilıniştir. Topraklama yapılacak noktada zeminin sert olması sonucu, taııınılanan bu elekh·otlar dışında "kaz ayağı", "yıldız", "bir veya daha fazla çubuk elektrot" gibi topraklama seçenekleri üzerinde durulabilir. Dolayısıyla zeminin olumsuzluğu topraklamanın maliyetini ele aıtırıcı rol oynayacaktır. Ölçme ve diğer veriler doğrultusunda belirlenen toprak özgül direnci yardımıyla uygun değerli topraklama direnci tesis edilir. Söz konusu topraklama direnci uygun bir yöntemle toprakmeggeri veya k.lenıp /pens tipi ölçü aleti ile ölçüldüğünde, zemin ve mevsim özelliği de dikkate alınarak hesap ölçme sonuçları arasında fazla farklılık olmadığı gözlenmelidir. ■ KAYNAKLAR [ 1 }- "Yapı işleri Elektrik Tesisatı Genel Telmik Şartnamesi''. Bayındırlık Bakanlığı, Aııkara, 1975. {2 }- "istanbııl Biiyiikşehir Belediyesi Yang111daıı Korıınma Yönetmeliği", itfa◊ıe Miidiirliiğii, 1992. [3}- "Kaıııu Biııalarımn Yang111dan Korunması J-Jakk111da Yönetmelik", RG: 4. l l. 1995 sayı 22453. {4}- "IS622Binalanır Yıldırımdan Korunması Kuralları''. Ankara, Aralık 1990. [5}- "Bayram, M., "Elektrik Tesislerinde Topraklama''. iTÜ, 1977. [ 6)- "Elektrik Tesislerinde Topraklama/ar Yönetmeliği''. RG: 2.8.1979sayı 16715. [7}- ''lstanbul Megapol Alaııımn Jeolojisi", istanbulBiiyiikşelıirBelediyesiŞehiı·Planlama Miidiirliiğii Yerbiliıııleri Grubu, Rapor no: Al, Arcılık 1994. [8]- ' 'Ele1-1rik Dağıtım Şebekeleri OG Dağıtım Hatları Etiid ve Aplikasyon Teknik Şartnamesi", TEDAŞ Genel Miidiirliiğii, Ankara, 1995. [9}- "TS 5141 Yeraltı Çelik Boru Hat/arınııı Katalik Konıması Kuralları''. Ankara, Nisan 1987.{l}-)Dawalıbi,F,Finney, WG., "Tiw1smissioıı Liıre Tower Gıvunding Peıforınance in Non uır!fi:mıı Soil''. JEEE Trans. on Power Appaı: and Syst., vo!. PAS-99, pp. 471-479, 1980. {11}-Dawalibi, Fetal, "SoilE!fectsoıı Ground Fault Currents''. IEEE Trans. onPowerAppaı:· and Syst., vo/. PAS-100, pp. 3442-3449, 1981. ------------------Yangın ve Güvenlik m Sayı 39 Temmuz-Ağustos'98 ---------------- •
RkJQdWJsaXNoZXIy MTcyMTY=