�d@iti:tiAi .:.: C ! Technical Information l<ARBONDiOl{SiT Prof. Dr. Abdurahman KILIÇ KARBONDİ OKS İ T Karbondioksit renksiz, kokusuz bir gazdır. Normal sıcaklıkta (20 C) 57.4 bar basınç altında renksiz, kolay akıcı bir sıvı haline getirilebilir. Karbondioksit, karbonun oksitlenme ürünüdür, karbonun tam yanması ile oluşur. C02 havada % 0.03 oranında bulunur. Yeryüzü atmosferinde, okyanuslarda kısmen suda çözünmüş halde ve kısmen de karbonatlar halinde C02 bulunmaktadır. Bitlcisel dünya (assimilasyon ile) havadan C02 çekerve takriben aynı miktar C02 insanlar, hayvanlar ve mikroorganizmalar tarafından (dissimilasyon ile) serbest halde salıverilir. Buna göre normal koşı;ıllarda kullanılan ve üretilen C02 denge halindedir. Karbondioksit ideal gaz olmayıp, bir geçek gazdır. Katı halden de, sıvı halden de gazhaline geçebilir. Karbondioksit gaz tüplerinde sıvılaşmış gaz halinde bulunur. Tüp içindeki basınç sıcaklığa ve dolum derecesine bağlıdır. Karbondioksit tüplerinden C02 gaz halinde veya sıvı halde alınabilir. Tüpten gaz halinde C02 alınmasında bir ventil üzerinden, tüpün içindeki gaz boşluğundan gaz dışarı püskürtülür. Tüpün içinde, sıvı yüzeyi üzerinde bir gaz boşluğu bulunur. Bunun hacmi dolum derecesine ve sıcaklığa bağlıdır. Gaz boşluğundaki basınç, sıvı basıncı ile denge halindedir. Tüpte sıvı C02 bulunduğu sürece sıvı yüzeyindeki buharın basıncı "doyma basıncı" na eşittir. Bu nedenle C02 tüplerinde, oksijende olduğu gibi, tüpteki gaz basıncının ölçülmesi ile içindeki C02 miktarı bulunamaz. Karbondioksit gazının sıvılaştınlabilmesi ancak-kriti k noktadamümkündür. Sıvı Carbondioxide yoğunluğu ile üzerindeki buhar yoğunluğunun eşit olduğu noktadaki sıcaklığa kritik sıcaklık, bu sıcaklıktaki basınca kritik basınç ve hacme kritik hacim denir. Kritik sıcaklığın üzerindeki sıcaklıklarda gaz sıvılaştırılamaz. Karbondioksit tüplerinde 65 C da tüp içindeki basınç tüpün kontrol basıncı olan 250 bar'a erişir. Bu nedenle C02 tüpleri 65 C in üzerindeki sıcaklıklara çıkanlınamalıdır. İnsan vücudunda değişik oksitlenme olayları sonunda karbondioksit oluşur, dokulardan kan yolu ile akciğerlere taşınır ve yüksek kısmi basıncı ile solunum yolu ile dışarı atılır. Karbondioksit miktarının kolay bir çıkışı solunum frekansı ve derinliği ile karşılanır. Yüksek konsantrasyonlarda karbondioksit önemli bozukluklara ve hayati tehlikeye sebep olur. Bu hal özellikle kandaki normal C02 miktarı olan %5.6 değeri aşıldığı zaman görülür. Katı karbondioksit uzun müddet cilt ile temasa gelecek olursa, "yanıklar" meydana getirir. Karbondioksitten hafif etkilenmelerde, kişiyi açık havaya çıkarmak yeterli bir tedbirdir. Karbondioksit pratik olarak yalnız boğma etkisi gösterir. Havadan 1 .5 kere daha ağır olduğundan, zeminden itibaren alevli yangının üzerine yayılır ve oksijen girmesini engeller. Karbondioksidin soğutma etkisi önemsizdir. C02 karının süblimleşme ısısı yaklaşık 586 kJ/kg ise de kayda değer bir soğutma etkisi meydana gelmez. Antikatalitik bir söndürme etkisi de söz konusudeğildir. Yeterli bir boğucu etkiye erişebilmesi için havadaki oksijen Yangın ve Güvenlik III Sayı 46 Eylül • Ekim '99 miktarının asgari % 15 'e düşürülmesi gerekir. Bunun için % 30' luk bir C02 konsantrasyonuna ihtiyaç vardır. 20 C da 1 kg karbondioksit 550 litre gaz verir. Karbondioksit en temiz söndürme vasıtasıdır, yani geriye bir artık bırakmaz. Diğer söndürücülerinbüyük zararlar meydana getirdiği hallerde tercihen kullanılmalıdır. Karbondioksit yalnız B ve C sınıfı yangınlarda etkilidir. Boğma etkisi pratik olarak yalnız kapalı hacimlerde söz konusudur. Açık yerlerde söndürme için gerekli konsantrasyonun sağlanması son derece güçtür. Karbondioksit tüplerinden C02 gazı 20 0C da 57 bar tüp basıncı ile dışarı çıkar. Bu çıkış hızından dolayı C02 gazı gaz yangınlarında özellikle kullanılır. Sıvı yangınlarında söndürme etkisi C02 karı ve sisinden daha zayıftır. Sıvı yangınlarında kullanılması, hızı gaz akımından dolayı, sıvıların çevreye sıçrayıp dağılmalarına sebep olacağından uygun bulunmamaktadır. Yangın söndürmede karbondioksit kullanımında söndürme için gerekli Açık havadaki yangınlarda da, gerekli C02 konsantrasyonuna erişilemeyeceğinden, çokzayıfetkilidir. Sıvı yangınların söndürülmesinde, sıvıların bulunduğu kap kenarlarının çok fazla ısınması halinde de CO 2 ile söndürmede önemli güçlüklermeydana gelebilir. Zira yeniden alevlenmeler olabilir. Kapalı hacimlerde, karbondioksit ile söndürmede, konsantrasyonun % 6' nın üzerine çıkması gerektiğinden, kullanıcıların solunum açısından korunmaları zorunludur. 0 /4 . ,_
RkJQdWJsaXNoZXIy MTcyMTY=