Article C-TÜNEL HAVALANDIRMASI, iSi VE DUMAN KONTROLÜ Tünel içinde normal tren operasyonlarında, hareketli trenin "piston etkisi ile yaratılan değişimi, genellikle tünel içinde tren tarafından aşağı çıkarılan ısıyı atmaya yeterlidir. Ancak tek tünel, çift ray olan sistemlerde piston etkisinin etkinliği düşer. Tünel havalandırmasında bir diğer önemli konu da acil durum havalandırmasıdır. Burada, yangın durumunda tünel içinde açığa çıkan duman ve ısının, tahliye edilen yolcuları ve yangını söndürmeye çalışan personeli etkilemeden atılması amaçlanmaktadır. Zaten yangın durumunda verilen alarmla birlikte, tünellerdeki tren hareketi durdurulacağı için piston etkisi ile bir havalandırma söz konusu değildir. Acil durum havalandırmasında yolcu ve personelin etkilenmemesi dışında göze alınacak bir diğer husus da tünelin ve diğer ekipmanın uzun süreler yüksek sıcaklıklara maruz kalmamasını sağlamak ve sistemde bu yüzden ortaya çıkacak hasar ve arızaların önüne geçmektir. Yeraltı hızlı toplu taşıma sistemlerinde tünel havalandırması son yirmi yılda daha geniş bir anlam kazanmıştır. Bugün bu kavram, tünel ve istasyonlarda, hem normal ve hem de acil durumlar için uygulanmaktadır. Bu sistemlerdeki havalandırmayı etkileyen "acil durum kriterleri" hava sıcaklığı, hava hızı ve hava kalitesi ile ilgili olanlardır. 1. Hava sıcaklığı: Sistem içinde bulunan kişilerin yangın durumunda yüksek sıcaklıklara maruz kalmaları çok büyük zararlara yol açabilir. NFPA (1) böyle durumlarda, tünellerde ve yolcu tahliye mekanlarında, insan boyu hizasındaki sıcaklıkların 60 °C'yi geçmeyecek şekilde havalandırma tasarımı yapılmasını öngörmektedir. 2. Hava Hızı: Yangın durumunda tünel içindeki dumanı atmak için büyük hava debileri gereklidir. Bazı durumda tahliye edilen yolcular bu hava akışına maruz kalmaktadır. Yolcuların hava akımını hissederek ve daha iyi nefes alarak, hangi yöne doğru ilerleyeceklerine bulmaları beklenir. İnsan tarafından rahatça hissedilebilecek en düşük hava hızı 2.5 m/s mertebesindedir. Karşıdan gelen ve insanın yürümesine mani olmayacak en yüksek hava hızı ise 12m/s olarak alınır. Tünel içindeki hava hızının büyüklüğü yangının büyüklüğü ve dolayısı ile dumanın ters yöne nüfus etmemesi için gerekli kritik hıza bağlıdır. Eğer kritik hız sağlanarak dumanın geri dönmesine mani olunabilirse, güvenli bir tahliye ortamı sağlanmış olur. Bu konu bir sonraki bölümde detaylı olarak açıklanmıştır. 3. Hava kal itesi : Tünel ve istasyonlar içindeki hava kalitesi yangından çabuk bir biçimde bozulabilmektedir. Yangında açığa çıkan gazların ve aerosollerin bir çoğu zehirli ve yolcuları rahatsız edicidir. Duman içeriği ve miktarı yanan malzeme ile ilgili ise de burada en doğru yaklaşım dumanın katmanlaşarak geri dönmesini (backlayering) önleyecek hava debisini sağlamaktır. Sistem için durum kriterlerini ortaya koyduktan sonra sistem içindeki ısı ve duman oluşumunu ve havalandırma sistem yardımı ile bu ısı ve dumanın tünel içinden atılmasının analizini yapmak gerekir. Bu analizler neticesinde gerekli hava hızını sağlayacak, sıcaklığı ve hava kalitesini yukarıda bahsedilen limitler içinde tutabilecek sistemlerin tasarımı yapılmalıdır. Yangınve Güvenlik il Sayı 49 Mart - Nisan 2000 D- KRİTİK HIZ Raylı sistem tünellerinde, yangın durumunda yolcuların ve personelin tahliyesi için yeterli miktarda temiz hava sağlayacak acil havalandırma sistemlerine gereksinim vardır. Dumanın bu şekilde çekilme işlemi, genelde ısınan havanın yükselmesi ile oluşan doğal hava akımına karşı yapılmaktadır. Eğer cebri havalandırma ile sağlanan hava akımının hızı düşük olursa, düşük gazlar ve duman tavanda bir katman oluşturarak cebri hava akmına karşı istikamette hareket edip tahliye işlemini güçleştirebilir. Kritik hız kavramı ve hesaplamaları, maden yangınlarındaki ve küçük ölçekli modellerdeki gözlemler sonucunda geliştirilmiştir. Elde edilen formüller, ters katmanlaşmayı ve dumanın geri dönüşümünü (backlayering) engellemek amacıyla sağlanan havaakımının yeterliliğini araştırmak için kullanılmaktadır. Acil havalandırma sistemi, tünel yangınları sırasında temiz bir tahliye hattı sağlar. Yolcuların tahliyesi işlemi sırasında yeterli miktarda temiz hava sağlanarak, yanma sonucu oluşan ürünlerin oranı kabul edilebilir düzeylere çekilmeli ve aynı zamanda ortam sıcvaklığı da insan sağlığı için gerekli değerlerin altında tutulmalıdır. ısınan hava (sıcak duman) kendisine göre daha soğuk olan temiz havaya göre yükselir. Tercih edilen havalandırma yönü eğer yangına göre yokuş aşağı ise duman gelen hava akımı üzerinde bir tabaka oluşturarak ters yönde hareket etmeye meyillenir. Bu akım yeterince büyükse, duman tabakası yolcuların tahliyesini tehlikeye sokacak şekilde katmanlaşır. Bu olaya ters katmanlaşma (backlayering) adı verilir ve önlenmesi acil havalandırma sistemleri tasarımında önemli bir rol oynar. Ters katmanlaşmayı engellemek için gerekli olan en düşük hıza "kritik hız" denir. Kritik hız, tünel yüksekliği, tünel
RkJQdWJsaXNoZXIy MTcyMTY=