• Article 1 . Statik Elektrik Nedir? Bilindiği gibi iki cismin sürtünmesi ile oluşan durgun elektrik yüküne elektrostatik yük denilmektedir. Daha açacak olursak, elektronların atomlar arasında hareket etmesiyle ortaya çıkan enerji olarak düşünülebilir. Buradaki hareket, elektronların çekirdek etrafındaki hareketi değil, farklı atomlar arasındaki hareketidir. Statik elektriğe en büyük örnek olarak yıldırım verilebilir. 2. Statik Elektrik Nasıl Oluşur ? Cisimlerin yakın fiziksel teması sonucunda serbest elektron transferi söz konusudur. Birinden diğerine verilen elektronlar çekim kuweti oluşturur. Bu iki cismi birbirinden ayırmak için çekici kuwete karşı iş yapılınca iki yüzey arasında artan gerilim görülür. Elektron kaybeden nesnede pozitif/artı (+) yükler çoğunlukta olduğu için bu nesne artı enerjisi ile yüklenir. Diğer nesnede elektron aldığı için negatif/eksi (-) yükler çoğunlukta olur. Bu nesne eksi (-) yük ile yüklenir. Kısacası statik elektrik; katının katıya, sıvının katıya veya iki sıvının birbirine sürtünmesi sonucu oluşan, genel olarak bir işe yaramayan ve zaman zaman arklar şeklinde boşalan elektrik enerjisidir. Bu boşalma genel olarak kontrol altına alınamaz ve statik elektrikten faydalanılamaz. Ancak; bu kontrolsüz güç çok önemli bir yangın çıkış sebebidir. Bu yazımızda bahse konu sebebi ortadan kaldıracak bilgileri aktarmaya çalışacağız. 3. Statik Elektrik Nasıl Yangın Çıkarır ? Statik elektrik yüklerinin oluşturdukları olaylara şu şekilde örnek verebiliriz 3. 1 . Statik elektrik boya endüstrisinde tutuşturma kaynağı oluşturan büyük bir tehlikedir. Patlayıcı olmayan sıvıların iletken olmayan bir boru veya hortumdan geçerken ya da kuru toz halindeki maddelerin yine iletken olmayan plastik kaplardan karıştırma kazanına geçerken, paçacıkların hareketi sırasında oluşan kıvılcımlar uygun bir buhar-hava, toz-hava karışımının parlamasına neden olur. 3.2. Lastik tekerlekli araçlarda, seyir halinde iken, sürtünme kuweti sebebiyle statik elektrik yükü birikir. Bu yük metalik özellikte olmayan fiber-glas gövdeli araçlarda daha fazladır. Patlayıcı sıvı taşıyan lastik tekerlekli tankerlerin topraklama mecburiyeti, bu statik elektrik yükünün tehlikeli seviyesine erişmeden sürekli olarak boşaltılması içindir. 3.3. Çok hızlı giden uçaklarda, yüksek sürtünme kuweti sebebiyle büyük değerde statik elektrik yükü toplanır. Bu yükler uçağın kanatlarındaki sivri uçlar vasıtasıyla sürekli atmosfere atılır. Sivri uçlar fazla elektrik yükünü etrafa yayarlar. Eğer bu boşaltma işi havada sürekli yapılmasaydı uçaklar yere inerken meydana gelecek şiddetli deşarjla uçağın infilak etmesi gibi bir olay oluşurdu. 3.4. Tabanca boyası işlemi yapılırken tabanca memesinden basınçlı hava-boya karışımının sürtünmesi sebebiyle statik elektrik yükleri oluşur. Bu yüklerin sürekli boşaltılması gerekir. Boşaltılmaması durumunda meydana gelebilecek deşarj kıvılcımı solvent-hava ortamını tutuşturabilir. Bu nedenle her boya sprey odasında diğer topraklamalardan ayrı bir topraklama tesisatı yapılır. Bu bağlantı kıskaçlı seyyar iletken ile yapılır. Tabancanın madeni kısmı bu tesisata bağlanır. Ayrıca boya yapılan yerin bütün metal aksamı ; kaplar, aspirasyon sistemi, boyanacak metal parçalarda aynı toprak potansiyeline getirilmek maksadıyla topraklanır. 3.5. Sıvıların ve özellikle patlayıcı sıvıların boru donanımındaki nakli, depolanması, bir kaptan diğerine boşaltılması esnasında statik elektrik yük birikimi oluşur. Buralarda bu yükün kıvılcım çıkararak boşalması patlama ve yangın tehlikesi doğuracağı için topraklama işlemi yapılır. Eğer ortamda statik elektrik oluşumu engellenirse kıvılcım çıkmayacağı için muhtemel yangın meydana gelmesi de engellenmiş olur. Dünyanın bir çok yerinde topraklama sistemi olmadığından statik elektrikten dolayı bir çok tehlike yaşanmıştır. Her zaman güvenlik ekipmanları kullanılmalı ve topraklama bağlantılarının yapıldığından emin olunmalıdır. Solvent bir kaba ne kadar hızlı boşaltılırsa o kadar fazla statik yükü oluşur. Önlem olarak solvent akış hızı ayarlanmalı ve statik bağlantılar iyi yapılmalıdır. Unutulmamalıdır ki; birbirine karıştırılmayan iki sıvı akıtılıyorsa statik elektrik daha fazla olur. Yangın ve Güvenlik m Sayı 64 Haz-Tem.2002 4. Statik Elektrik Nasıl Önlenir ? Bu bölümü iki kısma ayıralım 1. Uyulması gereken kurallar. 2. Personelin korunması. 4.1. Uyulması Gereken Kurallar • Birinci ve en basit kural, kısa devreleme yani eş potansiyel ve topraklama kuralıdır. Bu kuralda aralarında statik elektrik yükünün değişik olması sebebiyle potansiyel farkı bulunan bütün iletken kısımlar elektriksel yolla birbirine bağlanır. Yani kısa devreledilir ve ayrıca toprakla irtibatlandırılır. • Kısa devre sonucunda, iki farklı yükteki cisim aynı potansiyel (eşpotansiyel) düzeyine gelir. Yani bu işlem neticesinde iki cisim arasında yük değişimi olarak denge teşekkül ederek iki cisim yükleri birbirine eşit olur. Aralarında bir potansiyel farkı mevcut değildir ve dolayısıyla bir ark deşarjı da söz konusu olmaz. • Statik elektriğin zararlı seviyeye gelmeden boşalması için ortamın belli bir iletkenlik düzeyinde olması gereklidir. İşte bu maksatla, 1 it' den büyük sentetik akaryakıt kapları, iletken madde ile kaplanmalıdır. Eğer, ortamdaki nem miktarı kafi derecede fazla ise cisimlerin üzerindeki nem tabakası da aynı işi görebilir. Bu halde, kaplar karton veya kağıt ile kaplanabilir veya metalik boya ile boyanabilir veya iletken ağ içine alınabilir. Sentetik kaplara iletkenlik kazandırılması halinde yukarıda bahsedilen topraklama ve dolum esnasında da kısa devreleme yapılmalıdır. • Parlayıcı sıvıların konulduğu bütün depolar, boru donanımları ve boru bağlantıları statik elektriğin boşaltilması maksadıyla uygun şekilde topraklanmalıdır. • Parlayıcı sıvı dolum yerlerinin emniyetaçısından sınırlandırılması, giriş ve çıkışların kontrollü olması gerekir. Uzun yoldan gelen lastik tekerlekli tankerler, dolum yeri girişinde bulunması gereken bir topraklama tertibatına seyyar kıskaçlı iletkenle irtibatlandırılmalıdır. Böylece, üzerinde biriken statik elektrik yükü boşaltılmalıdır. Aksi takdirde, dolum yeri girişinden dolum
RkJQdWJsaXNoZXIy MTcyMTY=